Skala chorujących na cukrzycę w naszym kraju jest ogromna – niemal 3 mln osób z rozpoznaną chorobą oraz prawie 2 miliony osób niezdiagnozowanych. Przewlekły i nieuleczalny charakter cukrzycy sprawia, że codzienne stosowanie się do ogólnych i pozornie prostych zaleceń to wysiłek wymagający ogromnej siły woli i konsekwencji.

W przypadku cukrzycy niezwykle ważną rolę odgrywa wczesne rozpoznanie, znajomość niepokojących objawów oraz właściwa kontrola choroby. Czy istnieją reguły, których przestrzeganie może ułatwić codzienne zmagania z tym schorzeniem?

14 listopada 2023 roku przypada Światowy Dzień Cukrzycy (World Diabetes Day).

Czym jest cukrzyca?

Cukrzyca to cywilizacyjna choroba metaboliczna, charakteryzująca się podwyższonym stężeniem cukru we krwi. Cukrzyca związana jest z nieprawidłowym wydzielaniem i/lub działaniem insuliny w organizmie.

Szacuje się, że blisko 2,7 milionów dorosłych Polaków – w wieku 20-79 lat – żyje z cukrzycą. Prawie 1,7 mln osób pozostaje niezdiagnozowanych. Co roku z powodu cukrzycy i związanych z nią powikłań umiera ponad 50 tysięcy osób.

Cukrzyca to grupa chorób o charakterze przewlekłym, ich przyczyną są zaburzenia wydzielania insuliny.

W przypadku cukrzycy niezwykle istotne jest jej wczesne rozpoznanie oraz właściwa kontrola choroby, które pozwalają zapobiec powikłaniom i prowadzić aktywne życie. Do najczęstszych powikłań cukrzycy należą: nefropatia, choroba wieńcowa oraz niewydolność serca.

Rodzaje cukrzycy

Cukrzyca typu 1 występuje najczęściej u ludzi młodych oraz u dzieci. Jej przyczyną jest zniszczenie komórek beta trzustki, najczęściej przez proces autoimmunologiczny. Komórki te odpowiadają za produkcję i wydzielanie insuliny. Nie mamy wpływu na jej wystąpienie, natomiast należy ją leczyć poprzez przyjmowanie insuliny dobrze dobraną dietę i aktywny tryb życia.

Otyłość, w szczególności brzuszna (BMI>30) może wywołać cukrzycę typu 2. To najczęstsza postać (około 80%) cukrzycy, spowodowana postępującym upośledzeniem wydzielania insuliny w warunkach insulinooporności, czyli zmniejszenia wrażliwości tkanek na insulinę. Może być uwarukowana genetycznie, ale decydującą rolę w jej powstawaniu odgrywają czynniki środowiskowe – otyłość (zwłaszcza brzuszna) i mała aktywność fizyczna.

  • Cukrzyca typu 1 – charakteryzuje się niedoborem insuliny. Diabetyk wymaga leczenia insuliną.
  • Cukrzyca typu 2 – typowe dla niej jest zaburzone działanie i/lub wydzielanie insuliny. Osoba chora musi stosować odpowiednią dietę i przyjmować lekarstwa
  • Cukrzyca ciążowa – może wystąpić u kobiet w ciąży. Po urodzenia dziecka podwyższony poziom glukozy wraca do normy.
  • Inne rodzaje cukrzycy – występują w przebiegu różnych chorób lub wynikają z uwarunkowań genetycznych

Objawy związane z rozwojem cukrzycy

Po czym poznać że ma się cukrzycę? Do najczęstszych objawów związanych z rozwojem cukrzycy należą:

  • problemy skórne
  • nadmierne pragnienie, suchość w ustach
  • częste oddawanie moczu
  • zaburzenia lipidowe
  • zakażenia grzybicze i drożdżakowe
  • przemęczenie, rozdrażnienie i nerwowość
  • problemy ze wzrokiem i słuchem

POLECAMY: KALENDARZ BADAŃ PROFILAKTYCNYCH

cukrzyca objawy rodzaje

Cukrzyca a nowotwory

Wyniki badań wskazują, że cukrzyca stanowi czynnik ryzyka wystąpienia niektórych nowotworów: przewodu pokarmowego, narządów kobiecych, dróg moczowych, krwi i układu limfatycznego. Kluczową rolę w tym mechanizmie odgrywa otyłość oraz związane z nią: stan zapalny, zaburzenia metaboliczne i zła kontrola glikemii.

Dowiedziono, że cukrzyca typu 2 może zwiększać ryzyko zachorowania na nowotwór. W badaniu opublikowanym w Journal of Diabetes przeprowadzonym na populacji chińskiej przeanalizowano dane ponad 400 tys. chorych na cukrzycę typu 2., u których w trakcie trzyletniej obserwacji wystąpiło blisko 8500 nowotworów.

Wykazano, że w porównaniu do ogólnej populacji mężczyźni chorzy na cukrzycę typu 2 mają o 32% większe ryzyko nowotworu, a kobiety o 64%. U mężczyzn cukrzyca zwiększała ryzyko raka gruczołu krokowego, tarczycy, nerki, wątroby, trzustki, żołądka, płuca i jelita grubego, a także białaczek i nowotworów skóry. U kobiet istotnie wyższe było ryzyko raka nosowej części gardła, wątroby, przełyku, tarczycy, płuca, trzustki, trzonu i szyjki macicy, jelita grubego, piersi i żołądka oraz białaczek i chłoniaków.

Autorzy badania podkreślają konieczność większej czujności onkologicznej u osób z cukrzycą typu 2.

Groźne następstwa cukrzycy

W prowadzeniu choroby bardzo ważna jest wczesna diagnoza, która może wpłynąć na uniknięcie nieprawidłowo leczonej cukrzycy.

Następstwem cukrzycy są groźne powikłania:

  • tzw. ostre –  do których należą hipoglikemia, cukrzycowa kwasica ketonowa i stan hiperglikemiczno-hipermolalny
  • przewlekłe powikłania cukrzycy – m.in. retinopatia prowadząca do zaburzeń widzenia, cukrzycowa choroba nerek prowadząca do niewydolności i konieczności leczenia nerkozastępczego, neuropatia cukrzycowa będąca często przyczyną zespołu stopy cukrzycowej i amputacji kończyn z jej powodu. Przewlekłe powikłania to także choroby sercowo-naczyniowe przyczyniające się m.in. do przedwczesnego zgonu.

1 na 10 chorych na cukrzycę postępująca utrata widzenia prowadzi do ciężkiego uszkodzenia wzroku a nawet do ślepoty.

Prewencja powikłań cukrzycy to przede wszystkim szybka trafna diagnoza, edukacja i dobór optymalnej farmakoterapii. Pacjenci najczęściej zaraz po usłyszeniu diagnozy są zszokowani, wypierają chorobę i mają trudność w jej zaakceptowaniu. W pokonaniu tych trudności pomaga wsparcie rodziny, przyjaciół oraz specjalistów (lekarze diabetolodzy, pielęgniarki diabetologiczne, edukatorzy).

cukrzyca jak sobie pomóc

Zdiagnozowana cukrzyca – jak sobie pomóc?

  • Regularna samokontrola stężenia glukozy we krwi. Wykonywane odpowiednio często pomiary za pomocą glukometru, pomagają lekarzowi monitorować rozwój choroby i dobrać odpowiednie leczenie, a pacjentowi – utrzymać prawidłowy poziom glukozy oraz lepiej zrozumieć chorobę. Najbardziej wiarygodne i porównywalne wyniki daje kontrolowanie glikemii za pomocą jednego wybranego sprzętu wysokiej jakości. Po zużyciu baterii w glukometrze, zamiast sięgać po nowy, warto wymienić je, dzięki czemu unikniemy produkcji elektrośmieci. Częstość badań glukometrem ustala lekarz, w zależności od rodzaju cukrzycy i sposobu leczenia. W większości przypadków zalecane jest wykonywanie wielokrotnych pomiarów w ciągu doby.
  • Dokładne wykonywanie pomiaru zależy od Ciebie. Aby uniknąć błędów przy prowadzeniu pomiarów, należy przestrzegać kilku prostych zasad, związanych z użytkowaniem glukometru, tj. dokładne mycie rąk przed wykonaniem kontroli, właściwe użytkowanie sprzętu, zgodne z zaleceniami producenta oraz zachowanie bezpieczeństwa podczas nakłuwania. Do każdego pomiaru zaleca się używać nowego lancetu („igły”). Jednorazowe igły chronią przed ewentualnym zakażeniem, które może powstać w wyniku używania tego samego lancetu do wielu pomiarów
  • Prawidłowy sposób żywienia. Dieta osób z cukrzycą wcale nie musi być skomplikowana i nudna, a same zasady prawidłowego odżywiania są podobne do tych, które powinny stosować również osoby zdrowe. Istotne są przede wszystkimi: regularność posiłków, kontrola spożywanych porcji i kalorii oraz wybieranie produktów, które zapewnią organizmowi odpowiednią ilość białka, tłuszczu, witamin oraz składników mineralnych. Szczegółowe zasady żywienia diabetyk powinien ustalić indywidualnie z lekarzem.
  • Aktywność fizyczna. Regularny ruch u pacjentów z cukrzycą przynosi wiele korzyści, m.in. pomaga zmniejszyć masę ciała, podnosi wydolność układu krążenia, wzmacnia układ ruchu i poprawia samopoczucie. U osób chorujących na cukrzycę jest niezwykle ważnym elementem terapii, ponieważ m.in. pomaga w wyrównaniu metabolicznym cukrzycy, a także obniżeniu stężenia glukozy we krwi. Zanim rozpoczniesz aktywność fizyczną, omów jej zasady z lekarzem prowadzącym. Specjalista wyjaśni, w jaki sposób ćwiczyć, by nie doprowadzić do hipoglikemii, czyli niedocukrzenia

ZAJRZYJ: PROFILAKTYKA NOWOTWOROWA

Cukrzyca – dieta i zalecenia żywieniowe

Według danych Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego w Polsce mamy ponad 3 miliony osób z cukrzycą, a prognozy potwierdzają ciągłe zwiększanie tej liczby. Główne przyczyny choroby to zmniejszający się poziom aktywności fizycznej oraz coraz częstsze występowanie nadwagi i otyłości.

O diecie cukrzycowej – co wolno jeść, a czego unikać, wyjaśnia Weronika Pawluch, dietetyk w Szpitalu w Sztumie, Grupa American Heart of Poland:

  • Prawidłowy dobór produktów jest kluczem do radzenia sobie z cukrzycą i zmniejszania ryzyka zawału serca czy udaru mózgu. Połowę talerza powinny stanowić owoce i warzywa, z przewagą tych drugich. Druga część to pokarmy będące źródłem białka oraz produkty zbożowe pełnoziarniste
  • Dieta cukrzyka powinna składać się z produktów o niskim indeksie glikemicznym, czyli takich, po których spożyciu poziom cukru we krwi wzrasta powoli. Im wyższy wskaźnik Ig, tym szybciej glukoza dostaje się do krwiobiegu i tym ostrzejszy będzie skok jej poziomu. Produkty z niższym indeksem glikemicznym, które powinny się znaleźć w diecie cukrzyka to m.in.: rośliny strączkowe ( np. fasola, groch, ciecierzyca), chudy nabiał oraz drób, warzywa: szpinak, ogórki, sałata, rzodkiewka, szparagi, marchewka, kalafior, brokuły, owoce np. jagodowe (truskawki, maliny, jagody itp.), pieczywo oraz makarony pełnoziarniste.
  • W diecie cukrzyka nie może zabraknąć odpowiedniego nawodnienia tj. ok. 1,5-2,5 l dziennie. Z napojów zaleca się picie wody oraz napary z ziół. Picie herbaty – zarówno zielonej, jak i czarnej – również przynosi korzyści dla zdrowia. Pamiętajmy, aby nie słodzić napojów.
  • W przypadku dań gotowanych należy unikać rozgotowania poszczególnych składników, ponieważ one mają znacznie wyższy indeks glikemiczny. Dodatkowo gotowanie niszczy niektóre witaminy z grupy B oraz  C, które są wrażliwymi na ciepło witaminami rozpuszczalnymi w wodzie.
  • Pamiętajmy, aby z diety wyeliminować alkohol. Niemożliwe jest utrzymanie stabilnej wartości glikemii w trakcie spożywania alkoholu z uwagi na to, że w zależności od rodzaju alkoholu, cukier może wzrosnąć.
  • Dobrze dobrane produkty w diecie, dostarczą do organizmu wielu składników odżywczych, wzmocnią odporność, a co za tym idzie poprawią jakość życia i kondycję. Jeśli dołączymy do tego regularny wysiłek fizyczny, wzmocnimy ogólną kondycję zdrowotną i łatwiej utrzymamy odpowiednią wagę.

Źródła: materiały kampanii edukacyjnej „(Z)mierz się z cukrzycą”; materiały prasowe Grupa American Heart of Poland

PRZEJDŹ DO DZIAŁU: ZDROWIE