Endometrioza – co to jest? Objawy, rozpoznanie i leczenie

Według najnowszych szacunków, już u blisko miliona Polek w wieku rozrodczym zdiagnozowano endometriozę. Choroba ta najczęściej związana jest z nawracającymi i dotkliwymi bólami, a nieleczona – może prowadzić do niepłodności i innych poważnych schorzeń. Przez brak odpowiedniej wiedzy, niezrozumienie społeczne oraz złożoność samej choroby, endometrioza jest trudna do zdiagnozowania i leczenia.

Endometrioza to nieprawidłowy rozrost tkanki endometrium, czyli błony śluzowej macicy poza jamą macicy. Jest związana z włóknieniem i reakcją zapalną. Jest to choroba polimorficzna i wieloogniskowa, na którą nie ma znanego lekarstwa ani mechanizmów zapobiegawczych.

Objawy endometriozy rzutują na wiele aspektów życia pacjentek często powodując wykluczenie z normalnego funkcjonowania oraz wysokie koszty społeczne. Ratunek w walce z chorobą może stanowić bardziej dostępna diagnostyka, multidyscyplinarna opieka medyczna oraz nowoczesne leczenie.

Marzec 2025 został ogłoszony jako Miesiąc Świadomości Endometriozy.

Jak informuje Ministerstwo Zdrowia – od 1 lipca 2025 rozpocznie się w naszym kraju refundacja wysokospecjalistycznego leczenia endometriozy, także tej występującej poza układem rozrodczym. Pacjentki z endometriozą będą mogły skorzystać z leczenia farmakologicznego i chirurgicznego. Rozporządzenie w tej sprawie podpisała w piątek ministra zdrowia Izabela Leszczyna.

Zgodnie z podpisanym 30 maja przez minister zdrowia Izabelę Leszczynę rozporządzeniem opieka nad pacjentkami będzie realizowana na dwóch poziomach. Pierwszy realizowany ma być w poradniach ginekologiczno-położniczych, gdzie rozpoczęte może być leczenie farmakologiczne. W przypadku endometriozy głębokiej chore zostaną skierowane na wyższy poziom leczenia chirurgicznego.

Ednometrioza – co to jest

Endometrioza charakteryzuje się obecnością komórek błony śluzowej trzonu macicy poza jamą macicy. Komórki te są nadal aktywne wydzielniczo i reagując na zmiany hormonalne zachodzące w cyklu miesiączkowym powodują w organizmie przewlekłą reakcję zapalną.

Przemieszczające się poza macicą komórki, rozwijają ogniska endometrialne w obrębie innych narządów; najczęściej jajników, otrzewnej, w przewodzie pokarmowym lub układzie moczowym. Skupiska pozamacicznego endometrium reagują na zmiany hormonalne cyklu miesiączkowego, a złuszczające się komórki i krew nie znajdują ujścia, prowadząc do infekcji i blizn w tkankach.

Endometrioza to choroba narządów płciowych kobiety charakteryzująca się obecnością komórek błony śluzowej trzonu macicy poza jamą macicy.

– Endometrioza to choroba charakteryzująca się występowaniem tkanek podobnych do endometrium poza jamą macicy, najczęściej w postaci ognisk na otrzewnej lub w obrębie narządów znajdujących się w miednicy mniejszej. Każde takie ognisko, podobnie jak endometrium, ulega przemianom hormonalnym, co powoduje występowanie przewlekłego stanu zapalnego. Choroba najczęściej wiąże się z bardzo silnymi dolegliwościami bólowymi, nasilającymi się szczególnie w trakcie miesiączki – wyjaśnia lek. Łukasz Ciastoń – ginekolog z centrum medycznego Blumedica Suchy Las / Poznań.

Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) endometrioza może dotyczyć ok. 10% kobiet w wieku rozrodczym na świecie. Statystyki podają także, że częstość występowania schorzenia waha się pomiędzy 6-15% ogólnej populacji kobiet.

– W Polsce problem endometriozy może dotyczyć więc nawet do 3 milionów kobiet – twierdzi Lucyna Jaworska-Wojtas, Prezes Fundacji Pokonać Endometriozę.

W świadomości społecznej cykle menstruacyjne nieodzownie kojarzone są dolegliwościami bólowymi, dlatego też kobiety cierpią w samotności i niezrozumieniu, a endometrioza pozostaje niezdiagnozowana – średnio nawet przez około 10 lat.

WARTO WIEDZIEĆ: PROGRAM IN VITRO W POLSCE

Endometrioza – objawy choroby

Oprócz bardzo bolesnych miesiączek, endometrioza może objawiać się przewlekłym bólem miednicy, głębokim bólem podczas lub po stosunku seksualnym, okresowymi lub cyklicznymi bolesnymi objawami żołądkowo-jelitowymi lub ze strony układu moczowego. Jeśli więc dolegliwości bólowe występują u kobiety przez okres kilku miesięcy, to konieczna jest właściwa diagnostyka.

Dominującym objawem ednometriozy jest ból. W badaniach tylko 1 na 10 pacjentek zadeklarowała, że nie używa środków przeciwbólowych.

Wykazano także, że pacjentki z endometriozą częściej obarczone są chorobami współistniejącymi, takimi jak rak piersi lub rak jajnika, choroba autoimmunologiczna lub podwyższonym ryzykiem chorób sercowo naczyniowych.

Bardzo charakterystycznym objawem endometriozy są kłopoty z zajściem w ciążę i bezpłodność.

– U kobiet cierpiących na uciążliwe, nawracające i silne dolegliwości bólowe a dodatkowo obarczonych trudnościami z zajściem w ciążę mogą pojawiać się zaburzenia natury psychicznej – w badaniu 54% pacjentek z endometriozą odczuwało niepokój, frustrację i osamotnienie. Pojawiające się stany lękowe i depresja są przyczyną trudności w funkcjonowaniu w społeczeństwie i prowadzą do wykluczenia na poziomie zawodowym i osobistym – tłumaczy Lucyna Jaworska-Wojtas.

Dominującym objawem jest najczęściej ból. Do innych objawów endometriozy należą między innymi:

• nieregularne cykle
• biegunki i zaparcia
• wzdęcia nasilające się w trakcie miesiączki (tzw. endobelly)
• bóle nóg i kręgosłupa
• ból w klatce piersiowej
• bóle barku
• przewlekłe zmęczenie, wahania nastroju, PMS

Endometriozę rozpoznaje się na podstawie dokładnego wywiadu lekarskiego, badania ginekologicznego oraz eksperckiego badania obrazowego (usg endometriozy tzw. sonowaginografia). W niektórych sytuacjach konieczne może być także wykonanie rezonansu magnetycznego.

WARTO WIEDZIEĆ: MIĘŚNIAK MACICY

Nietypowe symptomy endometriozy

Ogniska endometriozy najczęściej umiejscowione są w obrębie miednicy mniejszej, jednak mogą się one ulokować również w bardziej odległych rejonach ciała. W zależności od tego gdzie się znajdują, mogą dawać też różne dolegliwości – lek. Łukasz Ciastoń.

• W przypadku endometriozy klatki piersiowej może dochodzić do duszności nasilającej się w trakcie miesiączki, a nawet nawracających samoistnych odm czy krwioplucia.
• Jeśli nacieki endometriozy znajdują się w obrębie przepony oraz obejmują nerw przeponowy, może występować również silny ból barku, który unerwiony jest właśnie przez ten nerw.
• Ponadto występować mogą również objawy ogólne. Przede wszystkim dość często występujące przewlekłe zmęczenie, wahania nastroju, bóle piersi czy PMS.
• Dość często u pacjentek z endometriozą występują również zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego, pod postacią naprzemiennych biegunek i zaparć oraz wzdęć. Te ostatnie mogą być bardzo nasilone i mają swoją specjalną nazwę – „endobelly”.
• W bardzo rzadkich przypadkach odnotowano nawet ogniska endometriozy w oku, co może się wiązać między innymi z zaburzeniami widzenia czy krwawieniem z oka.

Endometrioza – choroba, która dotyczy nie tylko narządów rodnych

Choć endometrioza kojarzy nam się z kobiecymi dolegliwościami narządów rozrodczych, to zdarza się też w jelicie grubym czy na otrzewnej, a niekiedy nawet w tak oddalonych od macicy organach, jak płuca, oko czy mózg.

Najczęściej ogniska endometriozy pojawiają się w jajnikach i jajowodach, w mięśniu macicy oraz w okolicznych narządach: na pęcherzu moczowym i moczowodach, w pochwie. Ale nie tylko.

Atypowa endometrioza jest rzadka i trudna do zdiagnozowania. Najczęstszymi nietypowymi lokalizacjami są przewód pokarmowy, układ moczowy, płuca, pępek, okolica pachwinowa, piersi i nerwy miednicy, a także blizny pooperacyjne na brzuchu. Zmiany żołądkowo-jelitowe są najczęstszym objawem pozagenitalnym, a przepona jest najczęstszą lokalizacją poza miednicą.

Zdarza się również, chociaż niezmiernie rzadko, że zmiany endometrialne znajdowano w miąższu płuc, na siatkówce oka, na skórze czy nawet w mózgu.

Endometrioza – leczenie

Endometrioza w znakomitej większości dotyczy kobiet młodych w wieku produktywnymi i czasowo wyklucza je z życia zawodowego oraz społecznego powodując wysokie koszty pośrednie (5-50 razy wyższe) wynikające ze spadku motywacji, obniżonej efektywności i częstej absencji.

Choroba jest nieuleczalna, ale jej przebieg można łagodzić farmakologią oraz zabiegami operacyjnymi.

W zależności od stopnia zaawansowania endometriozy zaleca się laparoskopię, czyli małoinwazyjną operację, podczas której usuwa się zmiany endometrialne. Bardziej zaawansowana endometrioza, w której zmiany są duże lub dotyczą wielu narządów – może wymagać zabiegu operacyjnego.

– Bardzo indywidualny przebieg endometriozy oraz zróżnicowane potrzeby pacjentek wymagają kompleksowej, interdyscyplinarnej diagnostyki i opieki medycznej. Zgadzam się również z poglądem, że endometriozę należy postrzegać jako chorobę przewlekłą, która wymaga długoterminowego planu leczenia, nowoczesnych metod terapeutycznych i bieżącej, ścisłej kontroli – komentuje prof. dr. hab. n. med. Violetta Skrzypulec-Plinta – kierownik Katedry Zdrowia Kobiety Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach, ginekolożka, endokrynolożka, seksuolożka.

Pacjentki z endometriozą potrzebują specjalistycznej diagnostyki, stałego monitorowania stanu swojego zdrowia i zażywanych leków oraz opieki specjalistów z różnych dziedzin. Uznanym sposobem na zapewnienie takiego wsparcia jest stworzenie sieci referencyjnych ośrodków skoncentrowanych na tej chorobie.

Endometrioza wiąże się z większą intensywnością korzystania z opieki zdrowotnej, zażywania leków przeciwbólowych i przeciwdepresyjnych oraz 1,75-krotnie wyższymi bezpośrednimi kosztami leczenia. Chorobę charakteryzuje złożony zespół objawów, dlatego też jej diagnostyka i leczenie nie zamyka się tylko w gabinecie ginekologicznym.

PRZEJDŹ DO: NOWOTWORY KOBIECE

Kompleksowa opieka nad pacjentką z endometriozą

W kwietniu 2025 roku do konsultacji publicznych trafił projekt Ministerstwa Zdrowia dotyczący kompleksowej opieki specjalistycznej nad pacjentką z endometriozą w Polsce. Zmiany mają przyczynić się do poprawy nadzoru procesu diagnostyczno-leczniczego i do zapewnienia możliwości szczegółowego określenia struktury populacji uwzględniającej stopnie zaawansowania choroby. Nowe rozwiązania mają wejść w życie 1 lipca 2025 roku.

W ocenie skutków regulacji (OSR) projektu zwrócono uwagę, że w aktualnej praktyce klinicznej leczenia endometriozy stosuje się metody farmakologiczne, chirurgiczne i skojarzone (obie metody).

Według autorów projektu metody terapeutyczne oferowane pacjentkom w każdej sytuacji powinny być dostosowane do indywidualnej oceny stanu zdrowia pacjentki, natężenia objawów, codziennego funkcjonowania, preferencji pacjentki, a także powinny uwzględniać plany zajścia w ciążę.

W OSR napisano, że podstawową metodą leczenia endometriozy jest terapia hormonalna. Ponadto – jak czytamy – wskazaniem do leczenia chirurgicznego endometriozy są dolegliwości bólowe w miednicy mniejszej niereagujące na empiryczne leczenie hormonalne, zła tolerancja takiego leczenia przez pacjentkę.

Leczenie operacyjne przeprowadza się na drodze laparoskopii, z wyjątkiem rzadkich sytuacji wymagających wykonania laparotomii, do których można zaliczyć przebycie licznych zabiegów chirurgicznych oraz obecność wieloogniskowej i zaawansowanej głębokiej endometriozy. Leczenie chirurgiczne endometriozy u kobiet planujących ciążę najczęściej ma formę zachowawczą i polega na radykalnym wycięciu ognisk endometriozy z pozostawieniem macicy i jajników – podkreślono w OSR.

Obecnie diagnostyka i leczenie endometriozy jest finansowane na poziomie ambulatoryjnej opieki specjalistycznej i leczenia szpitalnego. Autorzy projektu zaznaczyli jednak, że w obecnych uwarunkowaniach prawnych ma ono charakter rozproszony, co może wpływać na wydłużenie okresu do postawienia właściwej diagnozy.

Według projektu nowe rozwiązania będą sfinansowane w ramach środków zabezpieczonych w planie finansowym Narodowego Funduszu Zdrowia na 2025 rok.

Miesiąc Świadomości Endometriozy 2025

Dopiero po ok. 100 latach, odkąd po raz pierwszy endometrioza została formalnie zidentyfikowana i nazwana w 1921 roku, temat tej dolegliwości stopniowo staje się bardziej rozpoznawalny. Dzieje się tak dzięki większej świadomości zdrowotnej kobiet oraz pogłębianiu się wiedzy o leczeniu niepłodności.

Przyczynia się do tego także ustanowiony w 1993 roku Miesiąc Świadomości Endometriozy.

– W chorobie kluczowa jest wczesna diagnoza dająca szansę na przedoperacyjne leczenie, ale niska świadomość społeczna i znajomość zagadnienia w środowisku lekarskim udaremnia jej wykrycie w odpowiednim czasie. Pomimo znacznego postępu w poziomie wiedzy i badań nad endometriozą, opóźnienie diagnostyczne stale wynosi 5-10 lat, nawet w krajach Europy i Ameryki Północnej – podsumowuje prof. dr. hab. n. med. Violetta Skrzypulec-Plinta.

źródła: materiały prasowe / opracowanie własne / PAP

PRZEJDŹ DO: GINEKOLOGIA