Osiągnięcia współczesnej genetyki przekładają się na praktykę leczenia wielu typów nowotworów, w tym raka piersi. Nowoczesne narzędzia w postaci testów genetycznych i badań genomicznych znajdują zastosowanie w planowaniu działań profilaktycznych oraz w doborze optymalnej metody leczenia.

O przybliżenie tematyki testów i badań genetycznych stosowanych w raku piersi poprosiliśmy ekspertów z Europejskiego Centrum Zdrowia Otwock – ośrodka specjalizującego się w kompleksowym leczeniu nowotworów.

  • prof. dr hab. Cezary Szczylik – kierownik Oddziału Onkologii Klinicznej w Europejskim Centrum Zdrowia Otwock.
  • lek. med. Dominika Szczęśniak – specjalista genetyki klinicznej.
  • Aleksandra Sobka-Zubik – specjalista ds. testów genetycznych w Europejskim Centrum Zdrowia Otwock.

 

Jakich informacji na temat raka piersi dostarcza współczesna genetyka?

lek. med. Dominika Szczęśniak – Wiedza na temat raka piersi, która płynie do nas wraz z rozwojem genetyki jest ogromna. Bardzo upraszczając, rak piersi, tak jak każdy nowotwór, jest chorobą u podłoża której leży niekorzystna sekwencja następujących po sobie zmian molekularnych. Istnieją dwa rodzaje badań – testy genetyczne i testy genomiczne, które identyfikują różne typy zmian.

Testy genetyczne są wykonywane głownie z krwi lub śliny pacjenta i identyfikują mutacje germinalne (zarodkowe), które jak sama nazwa wskazuje występują w komórkach rozrodczych – plemniku lub komórce jajowej. Są one przekazywane bezpośrednio z rodzica na dziecko w momencie poczęcia. Uwarunkowanie nimi nowotwory piersi określamy mianem dziedzicznych. Badanie na obecność szkodliwych zmian germinalnych w genach wysokiej predyspozycji do zachorowania na raka piersi możemy wykonać zarówno u osób zdrowych, jak i chorych. Testy genetyczne mają znaczenie przede wszystkim przy planowaniu działań profilaktycznych, a w chwili obecnej również terapii.

Testy genomiczne natomiast wykonujemy głównie u osób chorych badając tkankę guza. Wykrywają one mutacje somatyczne w genach istotnych dla szlaków przemian komórkowych lub oznaczają aktywność genów, które informują nas o biologii nowotworu i jego agresywności. Testy genomiczne pomagają uzupełnić tradycyjną klasyfikację kliniczną i patomorfologiczną oraz wybrać najodpowiedniejsze dla danego nowotworu leczenie.

Aleksandra Sobka-Zubik – Spersonalizowana medycyna to przyszłość. Osiągnięcia współczesnej genetyki są wykorzystane w każdej dziedzinie medycyny. Cytując ostatnio przeczytany artykuł medyczny: nie ma medycyny bez genetyki. To stwierdzenie chyba najbardziej pokazuje, jak ważna jest genetyka we współczesnej medycynie i onkologii. Pani Doktor Szczęśniak wspominała o dwóch typach badań – genetycznych i genomicznych. W naszym ośrodku wykonujemy oba rodzaje testów, a więc badania pod kątem doboru optymalnego leczenia u Pacjentów oraz testy profilaktyczne u osób zdrowych w kontekście zwiększonego ryzyka zachorowania na raka.

Dlaczego tak ważne jest, aby przed rozpoczęciem leczenia określić podtyp molekularny danego nowotworu?

prof. dr hab. Cezary Szczylik – Współczesne badania genetyczne, a przede wszystkim badania molekularne, pozwalają precyzyjnie określić u każdej z pacjentek z nowotworem piersi podtyp raka piersi i zaplanować optymalne leczenie. Mimo tego, iż każdy guz wygląda podobnie, to w trakcie diagnostyki możemy zauważyć zróżnicowanie: obecność receptorów na błonie jądrowej (ER, PGR), wskaźnik agresywności Ki-67, nadekspresja genu HER 2. Istnieje grupa pacjentek, u których mamy wątpliwości czy stosować chemioterapię, czy podjąć to ryzyko czy też zrezygnować z tego rodzaju leczenia. Dzięki biologii molekularnej i testom, którymi dysponujemy, udaje się podjąć taką decyzję.

lek. med. Dominika Szczęśniak – Nie ma dwóch takich samych raków piersi, każdy jest inny i może inaczej reagować na leczenie. W onkologii wykorzystujemy wiele testów diagnostycznych, które pomagają określić specyficzne cechy danego raka i dzięki którym możemy zaproponować jak najlepszą terapię. Tradycyjne, powszechnie wykonywane testy klasyfikacji raka piersi do poszczególnych podtypów molekularnych obejmują test IHC (immunohistochemiczny) oraz test FISH (hybrydyzacja fluorescencyjna in situ).

Testy te identyfikują podtyp guza, patrząc na ekspresję danego genu z poziomu występującego na powierzchni komórki białka. Określają czy guz jest dodatni czy ujemny wobec receptorów estrogenowych (ER +/-), dodatni czy ujemny dla receptorów progesteronowych (PR +/-) i czy jest dodatni czy ujemny dla receptora ludzkiego naskórkowego czynnika wzrostu 2 (HER2 +/-).

Dzisiejsza technologia pozwala pójść o krok dalej i zaglądnąć w głąb komórki, co pozwala przyjrzeć się genom na bardziej funkcjonalnym poziomie i dowiedzieć się, co kieruje zachowaniem guza. Określa się to mianem „wielogenowej sygnatury molekularnej nowotworu”. Jej określenie uzupełnia tradycyjną klasyfikację i pomaga w wyborze terapii neoadjuwantowej (przed zabiegiem operacyjnym) nowotworów HER2-dodatnich.

W uaktualnionych wytycznych ASCO odnośnie stosowania biomarkerów we wczesnym inwazyjnym raku piersi dodano test genetyczny MammaPrint w celu identyfikacji pacjentek, które mogą uniknąć adjuwantowej chemioterapii.

lek. med. Dominika Szczęśniak – Testy genomowe, takie jak MammaPrint czy BluePrint analizują, które raki piersi mają większe ryzyko nawrotu, a ponadto klasyfikują je według podtypu molekularnego. Generalnie test MammaPrint jest dedykowany pacjentkom we wczesnym stadium inwazyjnego raka piersi. Włączenie chemioterapii do zaleceń terapeutycznych u chorych na raka piersi w tym stadium właśnie w dużej mierze opiera się na szacowanym ryzyku odległego nawrotu lub przerzutów.

Dokładna identyfikacja pacjentów z wysokim ryzykiem nawrotu wskazuje, że jakaś forma celowanej lub ogólnoustrojowej chemioterapii ma wartość kliniczną. Podobnie najważniejsze jest unikanie nadmiernego leczenia pacjentów, którzy nie odnieśliby korzyści z włączenia chemioterapii do ich schematu leczenia.

Ryzyko nawrotu raka piersi we wczesnym stadium różni się znacznie w zależności od pacjenta, a oszacowanie ryzyka opierało się dotąd tylko na połączeniu czynników klinicznych i patologicznych. Dodatkowe wykorzystanie testów profilowania genomowego może zapewnić dokładniejsze prognozy oparte na biologii guza. Należy dodać, że testy tego typu powinny być zlecane pacjentkom zawsze w porozumieniu z prowadzącym leczenie lekarzem onkologiem. To on decyduje, u której Pacjentki może mieć on znaczenie i przynieść korzyść terapeutyczną.

Aleksandra Sobka-Zubik – Testy genetyczne cieszą się ogromną popularnością. Problemem o którym chciałabym wspomnieć jest fakt, że wielu lekarzy nie informuje pacjentek o testach. Jak sami podkreślają, jest dla nich nieetyczne, aby namawiać pacjentki na komercyjne badania, które niestety są dość drogie. Najczęściej dzwonią do mnie córki i synowie pacjentek, którzy sami znaleźli test w Internecie. Zawsze pojawia się z ich strony to samo pytanie: dlaczego lekarz nie dał mi wyboru, przecież dzięki temu testowi może udałoby się uniknąć chemioterapii. Obecnie dzięki testowi MammaPrint na świecie ponad 70% pacjentek uniknęło chemioterapii, a to jest bardzo ważna informacja i bardzo nam zależy na tym, żeby dotarła do jak największej ilości chorych.

prof. dr hab. Cezary Szczylik – Badania molekularne w Polsce mają swoją specyfikę, która utrudnia lekarzom życie, a mianowicie jest to bardzo długi czas oczekiwania na wynik badania. Ideałem byłoby gdyby wszystkie pacjentki z rakiem piersi równolegle miały przeprowadzone badania pod kątem możliwości terapeutycznych. Niestety tak nie jest, gdyż pewna część badań nie jest refundowana przez NFZ, jak wspominany między innymi test MammaPrint, i musi być finansowana indywidualnie przez chorego. To powoduje, że niestety mamy opóźnienia w podjęciu decyzji terapeutycznych, ale liczymy na to, że podobnie jak w innych krajach tego typu testy będą refundowane.
 
POLECAMY: GENETYKA NOWOTWORÓW