Nowotwór jądra to choroba na którą regularnie zapada coraz więcej osób, a jej statystyki zachorowań rosną. Rak jądra jest najczęściej występującym nowotworem u młodych mężczyzn (20-35 lat). W większości przypadków wczesne wykrycie zmian nowotworowych tej lokalizacji jest całkowicie uleczalne, jednak potrzebna jest odpowiednia profilaktyka. Jak możemy wygrać nierówną walkę z rakiem?
Czy znana jest przyczyna zachorowań na nowotwory jądra? Czy podłoże choroby jest dziedziczne, a wpływ na jej rozwój mogą mieć zmiany genetyczne? O kluczowej roli wczesnej diagnostyki oraz znaczeniu badań genetycznych na raka opowiada mgr biologii Aleksandra Syka z Centrum Badań DNA.
Cancer Institute of Columbia, licencja CC, flickr.com
NOWOTWÓR JĄDRA – PODŁOŻE GENETYCZNE CHOROBY
Informacja biologiczna potrzebna każdemu organizmowi do reprodukcji zawarta jest w DNA. Jest ona zakodowana w sekwencji zasad i zorganizowana w postaci dużej liczby genów, z których każdy zawiera instrukcje dotyczące syntezy polipeptydu lub cząsteczki strukturalnego RNA. Komórki człowieka zawierają ok. 25 tys. genów zorganizowanych w 23 chromosomach. Geny są rozmieszczone w różnych miejscach chromosomu i porozdzielane sekwencjami niekodującymi. Każdy z nas dziedziczy dwie kopie genów – jedną pochodzącą od matki, drugą od ojca.
Poprawność informacji zawartej w DNA decyduje o naszym prawidłowym rozwoju, czy podatności na różnego rodzaju choroby. Nowotwór to choroba genów, która stała się we współczesnym świecie schorzeniem budzącym strach wśród wielu ludzi. Rak rozwija się zazwyczaj z jednej komórki, której materiał genetyczny – DNA, został uszkodzony, czyli zmieniony. Może się tak stać na skutek wad genetycznych dziedziczonych po rodzicach lub uszkodzeń, które dokonują się w czasie życia człowieka pod wpływem wielu czynników rakotwórczych, np. trucizn (w tym dym tytoniowy, chemikalia itp.) czy promieniowania jonizującego.
W przypadku raka jądra nie udało się dotychczas precyzyjnie ustalić czynników sprawczych choroby. Wiadomo jednak, że w niektórych rodzinach często występują rzadkie nowotwory. Takie rodziny określa się jako mające zwiększone predyspozycje do wystąpienie nowotworu. Badania genetyczne są jednym z najlepszych sposobów na wykrycie nieprawidłowości w sekwencji DNA, a tym samym wykrycie zwiększonego ryzyka wystąpienia chorób uwarunkowanych genetycznie.
Liczba zachorowań na nowotwory złośliwe w Polsce w ciągu ostatnich trzech dekad wrosła ponad dwukrotnie, osiągając w 2010 roku ponad 140,5 tys. przypadków. Nowotwór jądra jest najczęstszym nowotworem złośliwym tworzącym guzy o litej strukturze histologicznej i ogniskowym rozroście, występującym u młodych mężczyzn między 25 a 35 rokiem życia. W ciągu roku w Polsce stwierdza się około 700 przypadków zachorowań na raka jąra wśród mężczyzn. W związku z coraz liczniejszymi zachorowaniami na ten typ nowotworu na świecie, postanowiono, aby listopad ogłosić miesiącem walki z rakiem jąder. Akcja związana z tym pomysłem nosi nazwę Wąsopad (ang. Movember). Mężczyźni na całym świecie zapuszczają wąsy na znak profilaktyki nowotworów gruczołu krokowego (prostaty) i raka jąder. Organizowane są akcje i spotkania edukacyjne mające na celu uświadomić mężczyzn, że rak to nie wyrok śmierci, a najważniejsza jest profilaktyka oraz samokontrola.
Nowotwór jądra rozwija się pierwotnie w jądrze, czyli męskim gruczole płciowym. Może dotyczyć jednego lub – bardzo rzadko – obu jąder. Jest to jeden z nielicznych nowotworów, które można trwale i bardzo skutecznie wyleczyć. Wielu pacjentów dzięki współczesnym metodą leczenia może uzyskać długotrwałe remisje. Według danych Krajowego Rejestru Nowotworów z 2008 r. w Polsce, odnotowano 1000 nowych przypadków zachorowania na raka jądra oraz 137 zgonów z tej przyczyny. Około 2-4% to rak obustronny. Wyróżnia się nowotwory jądra niezarodkowe i zarodkowe. Biorąc natomiast pod uwagę cechy kliniczne, można je podzielić na nasieniaki i nienasieniaki.
RAK JĄDER – PRZYCZYNY WYSTĘPOWANIA
Główną czynnik ryzyka rozwoju raka jąder, który jest zdiagnozowany u około 4-9% pacjentów stanowi niezstąpienie jądra do moszny, które pozostaje w jamie brzusznej. Ma to niekorzystny wpływ na jego rozwój. Prawidłowo, jądra rozwijają się w jamie brzusznej płodu i pod koniec ciąży zstępują do worka mosznowego. U części pacjentów zstąpienie jądra zostaje zahamowane i pozostaje ono w kanale pachwinowym.
Kolejnym powodem zwiększającym ryzyko choroby jest występowanie nowotworu jądra u krewnych pierwszego stopnia. Szacuje się, że dotyczy to około 2% pacjentów. Do tej pory nie wykryto jednego specyficznego genu predysponującego do wystąpienia nowotworu jąder. Wiadomo jednak, że na tę chorobę mają wpływ zmiany w DNA kilku genów, które mają związek z prawidłowym przebiegiem cyklu komórkowego.
Badania wykazały, że mutacje w genach kodujących białka związane ze szlakiem przekazywania sygnałów w komórce zależnych od cAMP, mogą przyczynić się do wystąpienia nowotworu zarodkowego jąder. cAMP jest to cząsteczka wykorzystywana przez komórki jako swoisty „pomocnik” w przekazywaniu sygnałów między komórkami. Powstają one w odpowiedzi na aktywację odpowiedniego genu, łączą się z innymi białkami i wpływają na wiele różnych procesów życiowych oraz na aktywność różnych genów.
Zazwyczaj u mężczyzn wiąże się to z występowaniem mutacji w genie LKB1 (STK11). Jest to ludzki antyonkogen inaczej gen działający hamująco bądź stabilizująco na procesy zachodzące w komórce (tzw. gen opiekuńczy), kodujący białko kinazy treoninowo – serynowej. Kolejnym przykładem białka, zależnego od cAMP jest PRKAR1A (alfa kinaza proteinowa A). Gen kodujący to białko znajduje się na chromosomie 17. Inny gen powiązany ze szlakiem komórkowym to PDE11A kodujący fosfodiesterazę 11A. Mutacje w tych genach powodują zaburzenie w formowaniu się odpowiednich kompleksów aktywujących białka, odpowiadające za bardzo ważne procesy zachodzące w komórkach, co w konsekwencji może skutkować powstaniem komórek nowotworowych i rozwojem nowotworu jąder.
NOWOTWÓR JĄDRA – OBJAWY I DIAGNOSTYKA
Ponad 90 % pacjentów z rakiem jądra w wywiadzie lekarskim informuje, że pierwszym objawem nowotworu jądra było bezbolesne powiększenie jednego z jąder, któremu towarzyszyło uczucie ciężkości w mosznie. Z tego też powodu, mężczyznom zaleca się regularną samokontrolę. Tak jak kobiety, które raz w miesiącu powinny przebadać się czy nie wyczuwają żadnych guzków w piersi, tak i mężczyznom zaleca się wykonywanie badania palpacyjnego jąder.
W przypadku zaobserwowania jakichkolwiek niepokojących objawów najlepiej zgłosić się do lekarza specjalisty urologa bądź onkologa. Lekarz specjalista przeprowadzi badanie ogólne jąder i węzłów chłonnych oraz wykona specjalistyczne badania pozwalające postawić prawidłową diagnozę.
W diagnostyce raka jądra badania wstępne obejmują: badanie USG jąder oraz badanie krwi celem wykrycia podwyższonych stężeń odpowiednich markerów nowotworowych. Również badania genetyczne na raka mają istotne znaczenie we wczesnej diagnostyce nowotworów. Pacjenci znajdujący się w grupie ryzyka (występowanie nowotworu w rodzinie) mogą w szybki sposób dowiedzieć się, czy mają zwiększone predyspozycję do zachorowania. Co więcej, badania takie mogą być przeprowadzane także u wszystkich mężczyzn, którzy w świadomy sposób chcą kształtować swoje życie i dbać o zdrowie. Polegają one na sprawdzeniu poprawności sekwencji genu, który może być związany z rozwojem nowotworów.
Obecność błędów (mutacji) jest wskazaniem do wizyty u lekarza specjalisty, który wdroży odpowiednią terapię i skieruje na dalsze badania. Czasami badanie pojedynczego genu nie wystarcza, aby wykluczyć niebezpieczeństwo związane z podłożem genetycznym choroby, bowiem jest wiele nowotworów, których powstanie może być związane z wieloma genami. W tym przypadku warto poszerzyć diagnostykę o panel genetyczny, czyli analizę > 95% sekwencji kodujących wiele genów odpowiedzialnych za powstawanie nowotworów i innych schorzeń oraz licznych pojedynczych polimorfizmów nukleotydów występujących w innych genach. Mężczyznom, którzy wcześniej chorowali na nowotwór, a standardowe testy pojedynczych genów nie dały jednoznacznego wyniku, czy ma on podłoże dziedziczne, zaleca się wykonanie wielogenowego panelu nowotworowego, skierowanego wyłącznie dla panów. Badanie to określone jest jako panel „Dla Niego” i wykorzystuje najnowocześniejszą technologię, jaką jest sekwencjownowanie nowej generacji (NGS).
zobacz: Czy rak jest dziedziczny?
CO TO SĄ BIOLOGICZNE MARKERY NOWOTWOROWE?
Markery nowotworowe to grupa substancji o różnym pochodzeniu i strukturze biologicznej. W wyniku procesu nowotworzenia dochodzi do zmian funkcji i struktury genów, czego wynikiem może być wytwarzanie w komórkach nowotworowych substancji nieprodukowanych w komórkach prawidłowych lub różniących się od takich znacznie zmienioną strukturą. Te wielkocząsteczkowe substancje wytwarzane w nowotworach, uwalniane są do krwi. Ich stężenie w osoczu jest wyższe niż u ludzi zdrowych przez co stanowią prosty sposób na diagnostykę, monitorowanie leczenia i kontrolę.
Do markerów nowotworowych związanych z nowotworem jądra zaliczamy:
- Alfa – fetoproteinę (AFP) – wydziela ją około 45 do 65 % procent wszystkich nienasieniaków.
- Gonadotropinę kosmówkową (HCG) – stwierdza się ją w 30 do 60% przypadków nienasieniaków oraz około 10% przypadków nasieniaków.
- Dehydrogenazę mleczanową (LDH) – podwyższony poziom LDH w surowicy krwi obserwuje się w około 20 – 70% przypadków nowotworów zarodkowych, w tym w 70% nasieniaków.
Należy dodać, że same markery nowotworowe nie są swoistym wyznacznikiem nowotworu jądra. Ich większe stężenie we krwi obserwuje się także w przypadku nowotworów innych narządów jak i w stanach zapalnych organizmu. Jedynym badaniem dającym stuprocentową pewność na prawidłowe rozpoznanie, jest badanie histopatologiczne wyciętego jądra. Usunięcie jądra jest krótkim zabiegiem operacyjnym, w trakcie którego usuwa się całe jądro razem z naczyniami doprowadzającymi i odprowadzającymi krew.
W wyjątkowych przypadkach wykonuje się zabiegi usunięcia jądra poprzez nacięcie moszny. Należy zaznaczyć, że wycięcie jednego jądra nie wpływa na bezpłodność u mężczyzn, drugie jądro zastępuję pracę obu. Jest ono w stanie wyprodukować odpowiednią liczbę zdrowych plemników, przez co operacja usunięcia jednego z jąder nie jest jednoznaczna z brakiem możliwości posiadania potomstwa.
NOWOTWÓR JĄDRA – LECZENIE
Pierwszym etapem leczenia jest radykalne usunięcie jądra czyli tzw. orchideoktomia, a następnie wykonanie badania histopatologicznego. W wyjątkowych przypadkach możliwa jest chirurgia organooszczędna, czyli wycięcie jedynie samego guza. Dla większości pacjentów dalszym leczeniem jest chemioterapia. Strategia leczenia i kolejności czynności terapeutycznych zdeterminowana jest stopniem zaawansowania nowotworu.
Powszechnie przyjętym schematem chemioterapii jest leczenie trzema chemioterapeutykami. Są to cisplatyna, etopozyd i bleomycyna (schemat BEP). W wypadku złej odpowiedzi na BEP stosuje się inne leki cytostatyczne, takie jako taksany. Wspomnieć trzeba o roli radioterapii, która z powodzeniem jest stosowana w leczeniu niektórych nasieniaków. Wyniki leczenia nowotworów jądra są bardzo dobre na tle innych nowotworów narządów litych.
Podsumowując, wcześnie zdiagnozowana choroba nowotworowa jądra jest w pełni uleczalna, w związku z czym rokowania na wieloletnie przeżycie są pomyślne. W kontekście profilaktyki raka jądra (a w szczególności u osób pochodzących z rodzin, w których często występują nowotwory) warto rozważyć przeprowadzenie specjalistycznych badań genetycznych DNA, w celu wykrycia u danej osoby zwiększonego ryzyka rozwoju choroby nowotworowej.
Nowotwór jądra – przyczyny i podłoże genetyczne choroby – opracowała dla portalu zwrotnikraka.pl mgr biologii Aleksandra Syka z Centrum Badań DNA na podstawie:
“Genomy” T.A. Brown, „Detection and treatment of testicular cancer” J.P.Richie, „Cyclic AMP and c-KIT Signaling In familial testicular germ cell tumor predisposition” M.F. Azevedo, A.Horvath, „Markery nowotworowe w praktyce klinicznej” A. Soborczyk, A. Deptała, „Curing metastatic testicular cancer” F.H. Einhorn.
ZOBACZ: GENETYKA I DZIEDZICZENIE NOWOTWORÓW – BAZA WIEDZY
DIETA ANTYRAKOWA – PRAKTYCZNE ZALECENIA
