Czerniak to nowotwór złośliwy wywodzący się z melanocytów. W większości przypadków dotyczy skóry, rzadziej błony śluzowej jelit, jamy ustnej i gałki ocznej. Choroba rzadko występuje u dzieci i młodzieży. U dorosłych od kilkudziesięciu lat notowany jest systematyczny wzrost zachorowalności i umieralności na czerniaka w Polsce.

Czerniak cechuje się wysokim stopniem złośliwości – może dawać przerzuty do okolicznych węzłów chłonnych oraz przerzuty odległe (do innych narządów).

Wyróżnia się 4 główne stopnie zaawansowania klinicznego czerniaka [1].

  • 0 – postać nieprzekraczająca naskórka i nienaciekająca, carcinoma in situ
  • I – brak zajęcia węzłów chłonnych, brak przerzutów, guz z owrzodzeniem nie grubszym niż 1 mm lub bez owrzodzenia ≤2 mm
  • II – brak zajęcia węzłów chłonnych, brak przerzutów, wyróżnia się 3 podstopnie (IIA, IIB, IIC), w których cechą decydującą jest grubość zmiany pierwotnej
  • III – przerzuty do regionalnych węzłów chłonnych(lub z obecnością tzw. przerzutu in-transit, ognisk satelitarnych i/lub mikrosatelitarnych)[2]
  • IV – przerzuty w odległych narządach, np. płuc i wątroby

Warto pamiętać, że czerniak skóry we wczesnym stadium jest łatwy do wyleczenia. Kluczową rolę odgrywa zdiagnozowanie choroby w początkowym etapie rozwoju.

Diagnostyka i rozpoznanie czerniaka

Aby rozpoznać czerniaka, warto ocenić zmiany na skórze kierując się zasadą ABCDE [3]. Algorytm ABCDE jest to akronim niżej wymienionych angielskich nazw cech znamion barwnikowych, na które należy zwrócić uwagę przy badaniu i obserwacji znamion:

  • A (asymmetry) – asymetria
  • B (borders) – brzegi nierówne i postrzępione
  • C (color) – nierównomierne rozłożenie barwnika
  • D (diameter) – średnica >5mm
  • E (Extension) – uwypuklenie powierzchni ponad poziom otaczającego zmianę naskórka

Pacjent powinien zwrócić uwagę również na niepokojące objawy: krwawienie, swędzenie, pieczenie znamienia/guzka. Wystąpienie znamion z cechami opisanymi powyżej powinno skłonić do szybkiej wizyty i konsultacji u lekarza rodzinnego, dermatologa lub chirurga onkologicznego.

Jeśli lekarz rodzinny podejrzewa czerniaka lub inny nowotwór, to skieruje chorego do dermatologa lub chirurga, a jeśli jest taka potrzeba – wystawi kartę DILO (karta diagnostyki i leczenia onkologicznego) [4].

Specjalista przeprowadzi badanie wideodermatoskopowe, na podstawie którego podejmie decyzję o usunięciu zmiany lub jej dalszej obserwacji.

Podstawą diagnostyki podejrzanej zmiany skórnej jest tzw. biopsja wycinająca, wykonana cięciem eliptycznym, zakończona pierwotnym zeszyciem rany. Następny etap stanowi ocena usuniętej zmiany pod mikroskopem (badanie histopatologiczne) [5].

Procedura pozwala na m.in. ustalenie rozpoznania, ocenę grubości nacieku, występowania owrzodzenia na powierzchni oraz obecności tzw. ognisk mikrosatelitarnych z melanocytów o średnicy powyżej 0,05 mm; według zasad klasyfikacji TNM. Wynik badania histopatologicznego zawiera informacje, na podstawie których lekarz podejmie decyzję o dalszym postępowaniu.

Jeśli w badaniu histopatologicznym rozpoznano czerniaka, lekarz skieruje chorego do ośrodka, w którym zostaną przeprowadzone dalsze badania diagnostyczne oraz leczenie.

Nowotwór złośliwy to choroba, w której czas ma ogromne znaczenie. Ważne, aby diagnostykę zacząć szybko, ale również w odpowiednim ośrodku – gwarantującym kompleksową i interdyscyplinarną opiekę na każdym etapie choroby.

Jak podkreślają eksperci – wczesne i kompleksowe leczenie może istotnie poprawić rokowanie chorych z wysokim ryzykiem nawrotu czerniaka [6].

Jak wygląda leczenie czerniaka

Leczenie radykalne czerniaka polega na jednoczesnym wycięciu blizny po biopsji wycinającej z marginesem tkanek oraz wykonaniu biopsji węzła wartowniczego lub limfadenektomii regionalnej, czyli radykalnemu wycięciu regionalnych węzłów chłonnych [7].

Jeśli w pobranych węzłach znajdują się komórki nowotworowe, lekarz może zdecydować o ich całkowitym wycięciu oraz rozpoczęciu leczenia systemowego, któremu jest poddawany cały organizm chorego. Celem tego leczenia jest całkowite wyeliminowanie komórek nowotworowych z organizmu chorego, w tym również tak zwanych mikroprzerzutów.

Postęp w terapii uogólnionego czerniaka związany jest z zastosowaniem leków należących do grupy tzw. inhibitorów punktów kontroli układu immunologicznego oraz leczeniem ukierunkowanym na cele molekularne. Nowe terapie umożliwiają kilkukrotne wydłużenie czasu przeżycia chorych [8].

Ważne jest, aby przed rozpoczęciem leczenia oznaczyć u chorego obecność mutacji genu BRAF V600. Badanie może być wykonane w ramach pogłębionej diagnostyki przez chirurga onkologicznego po zabiegu usunięcia węzłów chłonnych lub w poradni onkologicznej – z materiału archiwalnego. Wykrycie mutacji BRAV600 otwiera drogę do zastosowania tzw. leczenia ukierunkowanego na cel molekularny (terapia celowana) [9].

„W trosce o pacjenta” – akcja informacyjna

Akademia Czerniaka we współpracy z firmą Novartis zainicjowała akcję informacyjną „W trosce o pacjenta”.  W jej ramach powstał informator dla pacjentów dotyczący postępowania przy podejrzeniu i rozpoznaniu czerniaka skóry.

Publikacja opisuje ścieżkę leczenia od zauważenia niepokojącej zmiany na skórze, przez diagnozę, aż po terapię. Informator opracowany przez lekarzy ma pomóc osobom, które zaobserwowały u siebie podejrzaną zmianę na skórze, poruszać się w skomplikowanym systemie ochrony zdrowia.

Poradnik „W trosce o pacjenta” dostępny jest poniżej do bezpłatnego pobrania w formie PDF.

Podejrzenie czerniaka – jak wygląda ścieżka Pacjenta, źródła:

  1. Raport: Leczenie czerniaka w Polsce Krok od standardów terapeutycznych, HealtQuest, https://www.akademiaczerniaka.pl/pliki/artykuly/2020-01-31-raport-leczenie-czerniaka-w-polsce/raport-leczenie-czerniaka-w-polsce-2020-01-30.pdf [dostęp 06.03.2020 r.]
  2. Obecność (mikro)przerzutu w odległości do 2 cm od pierwotnego ogniska czerniaka lub przerzutu w skórze lub tkance podskórnej w odległości ponad 2 cm od ogniska pierwotnego czerniaka skóry do poziomu najbliższego regionalnego spływu chłonki.
  3. Pod red. R.Stec, A.Deptała, M.Smoter, Onkologia, Podręcznik dla studentów medycyny. Pomoc dydaktyczna dla lekarzy specjalizujących się w onkologii, AsteriaMed, Gdańsk 2019, s.251-252
  4. Informator dla pacjenta dotyczący postępowania przy podejrzeniu i rozpoznaniu czerniaka skóry, https://www.akademiaczerniaka.pl/pliki/dla-pacjentow/czerniak-informator.pdf [dostęp 05.03.2020 r.] 
  5. P.Rutkowski, P.J.Wysocki, Czerniak skóry, Wytyczne postępowania diagnostyczno-terapeutycznego 2019, http://onkologia.zalecenia.med.pl/pdf/zalecenia_PTOK_tom1_09_Czerniaki_skory_20190517.pdf, [dostęp 07.03.2020r.]
  6. Akademia Czerniaka, https://www.akademiaczerniaka.pl/artykuly/artykul/2020-02-19-brak-leczenia-adjuwantowego-dla-pacjentow-z [dostęp 05.03.2020 r.]
  7. Pod red. R.Stec, A.Deptała, M.Smoter, Onkologia, Podręcznik dla studentów medycyny. Pomoc dydaktyczna dla lekarzy specjalizujących się w onkologii, AsteriaMed, Gdańsk 2019, s.253
  8. Portal Immuno-onkologia.plhttps://immuno-onkologia.pl/film-immunoterapia-zaawansowanego-czerniaka-rutkowski/[dostęp 07.03.2020r.]
  9. Akademia Czerniaka https://www.akademiaczerniaka.pl/dla-lekarzy/diagnoza-leczenie-lista-osrodkow/zasady-leczenia [dostęp 08.03.2020 r.]

Artykuł powstał we współpracy z firmą Novartis, PL2003814072(04/2020)