Najczęstszą przyczynę wystąpienia zaburzeń świadomości, omdleń i objawów neurologicznych u chorych na nowotwór stanowią przerzuty raka w obrębie ośrodkowego układu nerwowego (przerzuty do mózgu). Do najważniejszych „pozaprzerzutowych” powodów wystąpienia utraty świadomości u chorych na raka zaliczamy hipotonię ortostatyczną (występuje w zaawansowanej fazie choroby nowotworowej) oraz hipoglikemię (niedocukrzenie).
Zaburzenia świadomości (określane terminem delirium) są także – obok depresji i lęku – jednymi z najczęściej występujących zaburzeń psychicznych u pacjentów w terminalnej fazie choroby nowotworowej.
Zaburzenia świadomości w chorobie nowotworowej związane z przerzutami
Przerzuty raka do ośrodkowego układu nerwowego (OUN) występują najczęściej w przebiegu nowotworów złośliwych piersi, raka płuca oraz czerniaka. Pierwsze objawy przerzutów to najczęściej ból głowy, nudności, wymioty, zaburzenia czynności poznawczych, zaburzenia świadomości oraz drgawki.
W przypadku wystąpienia niepokojących symptomów zaleca się wykonanie tomografii komputerowej lub/i badania rezonansem magnetycznym, pomocne może być również badanie przedmiotowe wykonane przez doświadczonego lekarza np. neurologa.
Typowe stany neurologiczne związane z obecnością przerzutów do mózgu to wzrost ciśnienia śródczaszkowego oraz stan drgawkowy. Mogą one implikować powstanie zaburzeń świadomości u pacjentów onkologicznych i wymagają leczenia.
Nagły wzrost ciśnienia śródczaszkowego
Najczęstsze objawy w przypadku wystąpienia nagłego wzrostu ciśnienia śródczaszkowego to zaburzenia świadomości, obrzęk tarczy nerwu wzrokowego, sztywność karku i nieprawidłowe ruchy gałek ocznych.
W przypadku wystąpienie powyższych symptomów zaleca się jak najszybsze wykonanie tomografii komputerowej (bez kontrastu) lub badania rezonansem magnetycznym.
Leczenie zaburzeń świadomości wywołanych wysokim ciśnieniem śródczaszkowym obejmuje intubację, hiperwentylację, podaż mannitolu (środka przeciwobrzękowego) oraz podanie sterydów.
Inne przyczyny zaburzeń świadomości u chorych na nowotwór
Hipotonia ortostatyczna występuje przeważnie w zaawansowanej fazie choroby nowotworowej i może stanowić przyczynę zaburzeń świadomości u pacjentów onkologicznych. Wiąże się ona z postępującym wyniszczeniem organizmu chorego, odwodnieniem lub niedokrwistością. Może wystąpić też jako efekt podania leków np. diuretyków, leków antydepresyjnych czy przeciwwymiotnych (tzw. charakter polekowy).
Drugą przyczyną zaburzeń świadomości (niezwiązanych z przerzutami) u pacjentów onkologicznych stanowi hipoglikemia. Utratę przytomności z powodu niedocukrzenia poprzedzają uczucie głodu, niepokój, rozdrażnienie i zaburzenia widzenia. Hipoglikemia występuje również u osób niedożywionych.
Spory odsetek omdleń u chorych na raka może być związany z zaburzeniami ze strony układu krążenia. U pacjentów – szczególnie w starszym wieku – mogą współwystępować choroby układu krążenia. Zaburzenia świadomości i omdlenia mogą być efektem wirusowego zapalenia mięśnia sercowego u chorych z immunosupresją oraz wystąpić jako skutek zaburzeń rytmu serca spowodowanego leczeniem onkologicznym.
Jeszcze inna grupa przyczyn omdleń i zaburzeń świadomości u chorych na raka to zaburzenia krążenia mózgowego niezwiązane z obecnością przerzutów do ośrodkowego układu nerwowego.
Niepokojące objawy mogą być powodowane również bezpośrednim uciskiem guza na tętnicę szyjną (nowotwory głowy i szyi) lub bradykardią związaną z uciskiem nerwu językowo-gardłowego albo zatoki tętnicy szyjnej.
