Czerniak jest nowotworem złośliwym skóry, wywodzącym się z komórek melanocytowych. Powstaje głównie z komórek pigmentowych (melanocytów) w obrębie skóry. Może jednak rozwinąć się także na błonach śluzowych czy na powierzchni gałki ocznej.
Czerniak skóry – główne informacje
Głównymi czynnikami zwiększającymi ryzyko zachorowania na czerniaka są:
- ekspozycja na intensywne działanie promieniowania ultrafioletowego,
- fototyp skóry (1 i 2 – jasna, piegowata cera podatna na oparzenia słoneczne),
- obciążenia genetyczne.
Diagnostyka zachorowania obejmuje wywiad chorobowy oraz wstępne badanie skóry przy użyciu dermatoskopu lub wideodermatoskopu, realizowane przez lekarza dermatologa lub chirurga onkologa. Rozpoznanie czerniaka odbywa się na podstawie badania histopatologicznego usuniętej zmiany.
Następnie wdrażane jest odpowiednie leczenie, uzależnione od stopnia zaawansowania choroby. Usunięcie czerniaka na wczesnym etapie rozwoju choroby daje szansę wyleczenia niemal 100% chorych. Właśnie dlatego niezwykle istotne w procesie terapeutycznym pacjentów z czerniakami jest wczesne wykrycie i rozpoznanie nowotworu.
Popularyzacja wiedzy, a także wspieranie właściwych postaw prozdrowotnych w społeczeństwie, staje się zatem kluczowym aspektem sukcesu terapeutycznego. Szczególnie, że od wielu dekad liczba zachorowań na czerniaki dynamicznie rośnie – w ciągu ostatnich 30 lat zapadalność na ten nowotwór w Polsce zwiększyła się aż o 300%. Obecnie jest to ok. 3500-4000 przypadków rocznie, z czego ok. 25-30% kończy się zgonem.
Istotnej poprawie uległy wyniki przeżywalności względnej 5-letniej u chorych z tym rozpoznaniem, za co może odpowiadać poprawa świadomości społecznej, czyli zgłaszanie się chorych na wcześniejszym etapie choroby i poprawa diagnostyki onkologicznej oraz dostępności nowych skutecznych terapii na etapach bardziej zaawansowanych stadiów czerniaka.
ZOBACZ: PODEJRZENIE CZERNIAKA – ŚCIEŻKA PACJENTA
Leczenie pacjentów z czerniakiem
W ciągu ostatnich lat nastąpił ogromny przełom w leczeniu pacjentów z zaawansowanym czerniakiem. Obecnie, zupełnie inaczej niż jeszcze 10 lat temu, polscy pacjenci mają dostęp do nowoczesnego leczenia na każdym etapie choroby, nie odbiegającego od terapii stosowanych w innych krajach na całym świecie.
W ramach leczenia systemowego pacjenci uzyskali dostęp do dziewięciu nowoczesnych cząsteczek. Pierwszym nowoczesnym lekiem objętym refundacją w marcu 2013 roku była terapia monoklonalna skierowana przeciwko białkom BRAF – wemurafenib.
Następnie pojawiły się dwa nowoczesne leki immunologiczne (inhibitory punktów kontrolnych układu immunologicznego) ipilimumab (marzec 2014 r.) oraz niwolumab i pembrolizumab (lipiec 2016 r.) działające na CTLA-4 oraz PD-1.
Kolejno na liście refundacyjnej pojawiły się dwie terapie skojarzone stosowane w przypadku mutacji genu BRAF: wemurafenib w kombinacji z kobimetynibem oraz dabrafenib w połączeniu z trametynibem (2017 r.).
We wrześniu 2020 roku pacjenci zyskali kolejną opcję terapeutyczną – terapię skojarzoną wykorzystującą leki immunologiczne – niwlumab i ipilimumab. W tym czasie udostępniono także kolejną kombinację inhibitorów BRAF i MEK – połączenie enkorafenibu z binimetynibem.
ZOBACZ: LECZENIE CZERNIAKA SKÓRY
Program lekowy i leczenie adjuwantowe czerniaka
Od 1 stycznia 2021 roku w ramach leczenia wszystkich pacjentów z czerniakiem obowiązuje jeden program lekowy B.59 „Leczenie czerniaka skóry lub błon śluzowych”, będący połączeniem funkcjonujących wcześniej niezależnie trzech programów lekowych. Ma on zastosowanie w leczeniu chorych z nieoperacyjnym, zaawansowanym (III stopień) lub przerzutowym (IV stopień) czerniakiem.
W takich przypadkach w leczeniu wykorzystuje się: niwolumab, pembrolizumab lub połączenie niwolumabu z ipilimumabem – terapie te stosuje się u pacjentów z mutacją w genie BRAF lub bez niej.
W leczeniu pacjentów ze stwierdzoną mutacją BRAF dostępne są trzy połączenia inhibitorów BRAF i MEK: dabrafenib z trametynibem, wemurafenib z kobimetynibem i enkorafenib z binimetynibem.
Ujednolicony program lekowy B.59 od stycznia 2021 r. wprowadza także leczenie adjuwantowe, stosowane po leczeniu chirurgicznym u pacjentów z przerzutami do węzłów chłonnych (III stopień) oraz przerzutami odległymi (IV stopień), z wysokim ryzykiem nawrotu choroby.
W leczeniu uzupełniającym znalazły się zarówno immunoterapia, jak i terapia celowana. Dostępne są, w ramach terapii ukierunkowanej molekularnie – BRAF i MEK: dabrafenib w skojarzeniu z trametynibem u pacjentów chorych na czerniaka z obecnością mutacji BRAF V600 oraz immunoterapia – niwolumab lub pembrolizumab, stosowana niezależnie od występującej mutacji.
Celem leczenia adjuwantowego jest poprawa wyleczeń pacjentów, a zastosowanie takiej terapii zapobiega nawrotom choroby dodatkowo u około 20 proc. chorych w III stopniu zaawansowania choroby. Dzięki zastosowaniu leczenia uzupełniającego ryzyko nawrotu choroby, w przypadku czerniaków o wysokim ryzyku dalszych przerzutów, zostaje zmniejszone nawet o 20-25 proc.
Dzięki tym zmianom Polska zyskała najnowocześniejszy i najskuteczniejszy program lekowy, jednocześnie plasując się na pierwszym miejscu w całej Europie środkowo-wschodniej pod względem leczenia pacjentów chorych na czerniaki.
ZOBACZ: KARTA DILO
Przyszłość w leczeniu czerniaka
Obecnie przedmiotem badań i dyskusji międzynarodowych jest leczenie neoadjuwantowe (przedoperacyjne), szczególnie że istnieje silna zależność między odpowiedzią patomorfologiczną i wynikami odległymi leczenia.
W Polsce oczekiwane jest natomiast rozszerzenie populacji pacjentów leczonych immunoterapią w I linii leczenia. Immunoterapia skojarzona niwolumabem z ipilimumabem jest obecnie dostępna dla pacjentów chorujących na zaawansowanego czerniaka z ekspresją PD-L1 mniejszą niż 5%. To populacja 67% diagnozowanych pacjentów.
Tymczasem wyniki badań klinicznych pokazały, że leczenie to przynosi korzyść kliniczną niezależnie od ekspresji PD-L1. Dane te znalazły swoje odzwierciedlenie w polskich i zagranicznych wytycznych, m.in. „Guidelines For Diagnostic And Therapeutic Management” czy „NCCN. Clinical Practice Guidelines in Oncology”.
Publikacja na podstawie: CZERNIAK: PERSPEKTYWA ZMIAN 2010 – 2020. Prezentacja najważniejszych zmian i potrzeb związanych z organizacją ochrony zdrowia w obszarze czerniaka, Akademia Czerniaka 2021.
PRZEJDŹ DO: NOWOTWORY SKÓRY
