Zabiegowe leczenie bólu to trudna i wielce potrzebna gałąź medycyny. Ból towarzyszy niemal każdej chorobie. Stanowi sygnał, że coś złego dzieje się w organizmie zmuszając do szukania jego przyczyny, ale wywołuje też liczne niekorzystne reakcje, które osłabiają mechanizmy obronne organizmu. Przewlekły ból powoduje depresję i zaniechanie wielu ulubionych aktywności życiowych, dlatego tak istotne jest jego uśmierzanie.
Ból towarzyszy również schorzeniom onkologicznym. W przypadku chorób nowotworowych najczęściej nie ma możliwości usunięcia jego przyczyny, ważnym elementem leczenia pozostaje jednak łagodzenie bólu, co znacząco poprawia jakość i komfort życia pacjenta.
Autorzy artykułu:
Dr n. med. Jarosław Leś – leczenie bólu, specjalista anestezjolog
Lek. med. Jacek Mocarski – leczenie bólu, specjalista anestezjolog
Instytut Diagnostyki i Leczenia Bólu w Warszawie
Oddziały: ECZ Otwock Szpital im. F. Chopina, ECZ Grochów, Szpital IBIS w Warszawie.
MAŁOINWAZYJNE ZABIEGI W LECZENIU BÓLU NOWOTWOROWEGO
Pacjenci nowotworowi cierpią z powodu wielu złożonych problemów. Małoinwazyjne zabiegi leczenia bólu takie jak neuroliza, termolezja czy blokada potrafią w wielu przypadkach całkowicie uśmierzać przewlekłe dolegliwości bólowe lub znacznie redukować ich natężenie. Pozwala to na istotne ograniczenie przyjmowania leków przeciwbólowych, a tym samym działań niepożądanych nieodłącznie związanych z farmakoterapią. Pacjenci zyskują większy komfort życia i niejednokrotnie są w stanie wrócić do swoich ulubionych aktywności, a nawet i pracy.
W Polsce dostępność pacjentów do opisanych metod jest niewielka w porównaniu z innymi krajami UE. Również świadomość pacjentów o możliwości leczenia metodami małoinwazyjnymi jest niewystarczająca. Często też sami pacjenci niepotrzebnie obawiają się metod zabiegowych traktując je jak operację. Niepotrzebnie. Są to metody niechirurgiczne i bezpieczne, a co najważniejsze dają choremu szansę na życie bez bólu. Warszawski Instytut Diagnostyki i Leczenia Bólu jest placówką, która wychodząc naprzeciw cierpiącym pacjentom, przyjęła za zadanie wypełnić tę lukę.
Do dyspozycji jest wiele leków, które dobrze radzą sobie z uśmierzaniem bólu nowotworowego, jednak w pewnym momencie również ich działanie może stać się niewystarczające. Ból wywoływany niektórymi nowotworami jest bardzo intensywny, a często również oporny na leczenie farmakologiczne. Nie oznacza to, że pacjent onkologiczny skazany jest na cierpienie. Poza leczeniem farmakologicznym można stosować leczenie zabiegowe. Najczęściej w terapii bólu wykonuje się neurolizy, blokady i termolezję. Są to metody małoinwazyjne i niechirurgiczne, czyli niezwiązane z rozległym uszkodzeniem tkanek.
Dobór odpowiedniego leczenia uzależniony jest od przyczyny bólu, jego umiejscowienia, nasilenia i charakteru.
Wbrew powszechnej praktyce, wspomnianych zabiegów nie należy traktować jako ostateczność i zalecać dopiero wtedy, gdy nie można osiągnąć skutecznego leczenia przeciwbólowego metodami farmakologicznymi.
W wielu przypadkach powinny być one wykonywane wcześnie, gdy tylko dolegliwości bólowe wystąpią lub zaczynają się nasilać. Przynosi to korzyść chorym, którzy uzyskują szansę na życie w lepszym komforcie. Odwlekanie decyzji o zabiegu może spowodować, że zaawansowanie choroby nowotworowej nie pozwala już na ich zastosowanie.
NEUROLIZA W LECZENIU BÓLU
Neuroliza polega na zniszczeniu włókien nerwowych za pomocą substancji chemicznej. Najczęściej jest to alkohol etylowy, ale może to być też fenol lub glicerol. Zabieg może obejmować zwoje autonomiczne lub włókna czuciowe. Wykonanie neurolizy powoduje „przerwanie” drogi przewodzenia od tkanek do rdzenia kręgowego. Jej zablokowanie znosi odczucie bólu powstającego w rejonie unerwianym przez zniszczone nerwy.
Dzięki zabiegowi neurolizy pacjent może nie odczuwać dolegliwości bólowych przez kilka, a nawet kilkanaście miesięcy.
Bardzo dobre efekty przeciwbólowe neurolizy uzyskuje się w przypadku bólu trzewnego zlokalizowanego w nadbrzuszu, spowodowanego nowotworem trzustki, żołądka, wątroby lub zajęciem węzłów chłonnych jamy brzusznej. Powinna ona być wykonana zaraz po pojawieniu się bólu, gdyż wtedy przyniesie najlepszy i długotrwały efekt. W wyniku zastosowanej neurolizy ustąpić mogą również bóle trzewne i neuropatyczne w rejonie miednicy i krocza.
Zabieg wykonuje się na bloku operacyjnym w znieczuleniu miejscowym. Kontrolę miejsca podania środka niszczącego nerwy uzyskuje się za pomocą aparatu rentgenowskiego. Zabieg neurolizy trwa około 1-1,5 godziny. W zależności od miejsca, w którym była wykonywana neuroliza, pacjent musi pozostać pod obserwacją lekarską od kilku do 24 godzin.
TERMOLEZJA – METODA ZWALCZANIA BÓLU
Termolezja (ang. radiofrequency ablation, RF ablation) jest metodą zwalczania bólu przewlekłego, która polegaja na zniszczeniu struktur nerwowych przez zastosowanie wysokiej temperatury (około 80 stopni Celsjusza). Temperatura jest wytwarzana w tkankach przy końcu elektrody umieszczonej w bezpośrednim sąsiedztwie nerwów przewodzących ból. Temperatura niszczy okoliczne tkanki w promieniu kilku milimetrów. W przeciwieństwie do neurolizy termolezja pozwala na bardzo precyzyjne niszczenie np. małych nerwów.
Metoda charakteryzuje się skutecznością 50–70% i ma niewielką liczbę efektów ubocznych. Zabieg termolezji jest w pełni bezpieczny, wykonywany najczęściej bez usypiania chorego, w znieczuleniu miejscowym, w warunkach sali operacyjnej pod kontrolą rentgenowską. Procedura trwa od 45 minut do około półtorej godziny, zależnie od ilości nerwów podlegających zniszczeniu. Czasami, w celu potwierdzenia źródła bólu, zabieg termolezji poprzedza się blokadą diagnostyczną. Jeżeli blokada daje dobre efekty można zastosować termolezję.
Poza leczeniem bólu nowotworowego dobre wyniki termolezji uzyskuje się u pacjentów z mechanicznymi bólami kręgosłupa szyjnego, piersiowego i lędźwiowego, u których miejscem powstawania dolegliwości są zmiany zwyrodnieniowe stawów międzywyrostkowych oraz innych struktur.
Również u ponad 70% pacjentów z neuralgią trójdzielną można uzyskać znaczącą ulgę w zakresie dolegliwości.
Odmianą termolezji jest tzw. termolezja pulsacyjna, którą stosuje się w celu czasowego wyłączenia przewodnictwa w nerwie, który nie powinien być poddany zabiegowi klasycznej termolezji RF. Ta metoda jest niekiedy skuteczna w leczeniu rwy kulszowej czy neuralgii nerwów obwodowych.
BLOKADY PRZECIWBÓLOWE
W leczeniu pacjentów z przewlekłym bólem stosuje się również blokady. W przeciwieństwie do neurolizy i termolezji blokada nie powoduje zniszczenia nerwów, a jedynie czasowe ich wyłączenie. Niestety czas działania przeciwbólowego jest krótszy niż w przypadku pozostałych metod.
Znieczulenie (blokada) nerwów obwodowych polega na podaniu leku miejscowo znieczulającego w bezpośrednie sąsiedztwo nerwów, pni i splotów nerwowych. Prowadzi to do tymczasowej utraty odczuwania bólu, temperatury i dotyku.
Działanie blokady, poza miejscowym usuwaniem bólu, polega również na zmniejszeniu stanu zapalnego, usuwaniu skurczów pourazowych i przykurczów mięśniowych, skurczów i innych zaburzeń naczynioruchowych.
W celu zwiększenia dokładności blokady często wykonuje się ją pod kontrolą USG. Czasami blokady mają również wartość diagnostyczną. Dzięki nim możemy czasowo „wyłączyć” wybraną strukturę nerwową w celu potwierdzenia, że to właśnie ona jest odpowiedzialna za przewodzenie bodźców bólowych.
Blokady z dużą skutecznością przeciwbólową można również stosować w zespołach bólowych kręgosłupa, zwłaszcza wtedy, gdy zmiany zwyrodnieniowe obejmują wiele poziomów, gdy niemożliwe jest leczenie operacyjne lub gdy ostry, silny ból uniemożliwia funkcjonowanie i rehabilitację.
ZOBACZ WIĘCEJ: BÓL U PACJENTÓW ONKOLOGICZNYCH