Zaparcia po chemioterapii są częstą dolegliwością ze strony przewodu pokarmowego, która obejmuje niewielką częstość wypróżnień (poniżej trzech na tydzień w ciągu ostatnich 2 tygodni), twardy stolec, oraz wypróżnienia wymagające wysiłku i z uczuciem niepełnego wypróżnienia.
U chorych na nowotwory zaparcia mogą być pierwszym objawem choroby nowotworowej, symptomem nawrotu lub mogą być spowodowane przyjmowaniem leków – cytostatyków oraz chemioterapii. Zaparcie jest również charakterystyczne dla chorób nowotworowych w postaci zaawansowanej.
Zaparcia u chorych na nowotwór
U niektórych pacjentów, pod wpływem zaburzeń wchłaniania wody i elektrolitów związanych z przyjmowaniem cytostatyków, dochodzi do zaparć. Chemioterapia może również stanowić pośrednią przyczynę zaparcia, gdyż w trakcie leczenia codzienna aktywność pacjenta jest mniejsza niż zazwyczaj, a ze względu na częste nudności zmniejsza się ilość przyjmowanego pożywienia.
Zaparcia po chemioterapii związane są z działaniem cytostatyków. Do leków cytostatycznych wywołujących zaparcia należą głównie alkaloidy barwinka różowatego, oksaliplatyna, taksoidy i talidomid. Częstym powikłaniem chemioterapii jest neuropatia współczulna, a w konsekwencji zahamowanie pasażu jelitowego. W takich przypadkach należy rozważyć profilaktyczne zastosowanie środków przeczyszczających np. laktulozy.
Najczęstszą przyczyną zaparć u chorych na raka jest stosowanie leków opioidowych (opiatów). Skutkiem ich działania jest zwiększone napięcie zwieraczy, zahamowanie perystaltyki i zmniejszona wrażliwość odbytnicy na rozciąganie. W takim przypadku zalecane jest zastosowanie odpowiedniego postępowania i leków przeciw zaparciom.
Zaparcia po chemioterapii
- dieta osób ze skłonnością do zaparć powinna zawierać dużą ilość włóknika. W miarę możliwości pacjent powinien spożywać większe ilości owoców i warzyw. Do posiłków można również dodać tzw. wypełniacze czyli otręby;
- ilość płynów w diecie nie może być mniejsza niż 1500ml. Optymalna ilość to 2000ml. Zalecane są napoje ciepłe i gorące;
- jedz dużo pokarmów bogatych w błonnik (pieczywa pełnoziarniste, produkty zbożowe, surowe warzywa, orzechy);
- włącz do diety naturalne substancje przeczyszczające – suszone śliwki, rodzynki, figi, czarne porzeczki, daktyle. Spożywaj je rano na czczo.
- zwiększ aktywność fizyczną.
Sposoby na zaparcia po chemioterapii
Środki przeczyszczające powinny być stosowane z dużą ostrożnością ponieważ mają wpływ na wchłanianie innych leków. Należy pamiętać o przeciwskazaniach do ich stosowania w przypadku niejasnego ostrego bólu brzucha, przy zmianach zapalnych jelita, zwężeniach jelita oraz przy krwawieniach z przewodu pokarmowego. Środki przeczyszczające dzielą się na:
- środki ściągające wodę (detergenty przeczyszczające), które ściągają wodę do światła jelita, przez co zwiększają ilość wody w masie kałowej powodując jej zmiękczenie. Do tej grupy należy dokusan sodu (Dipolaxan, 2 razy po 200 mg.);
- oleje mineralne (np. ollej parafinowy), które zmiękczają stolec, co pozwala na poprawę pasażu jelitowego;
- środki działające osmotycznie zawierające sole (fosforany, sole magnezu, siarczany, węglowodany (laktuloza, sorbitol) oraz czopki glicerynowe. Środki te działają krótko i muszą być stosowane ostrożnie przez chorych z niewydolnością krążenia.
- środki pobudzające i drażniące (senes, kruszyna, bisakodyl, olej rycynowy). Działają poprzez drażnienie zakończeń nerwowych jelita. Ich długotrwałe stosowanie może prowadzić do zwyrodnienia zakończeń nerwowych.
Ciężkie zaparcia po chemioterapii
W sytuacjach bardzo silnych zaparć, w szczególności u pacjentów paliatywnych z bardzo zaawansowaną chorobą nowotworową standardem postępowania są wlewy czyszczące (wlew Hagera – podaje się 1500 ml soli fizjologicznej doodbytniczo) oraz ręczne wydobycie stolca (zabieg konieczny w przypadku kamieni stolcowych lub masywnego zalegania mas kałowych. Wymaga podania znieczulenia miejscowego).
Zaparcia po chemioterapii – leczenie, bibliografia
Z. Wronkowski, S. Brużewicz, Chemioterapia i radioterapia, Warszawa 2007.
K. Krzemieniecki, Leczenie wspomagające w onkologii, Poznań 2008.
K. de Walden-Gałuszko, Podstawy opieki paliatywnej, Warszawa 2006.
