W ostatnich dniach maja Minister Zdrowia Łukasz Szumowski podpisał projekt rozporządzenia dotyczący kompleksowej opieki nad pacjentkami z rakiem piersi w Polsce. Regulacje dotyczące systemu Breast Cancer Units wejdą w życie 1 października 2019 roku. W praktyce oznacza to, że w naszym kraju powstanie sieć wyspecjalizowanych ośrodków dedykowanym chorym z rakiem piersi. Leczenie w ramach Breast Cancer Unit ma zapewnić kompleksową diagnostykę oraz indywidualny proces leczenia onkologicznego.
Breast Cancer Unit w Polsce
Kiedy pada diagnoza „rak piersi” – trzeba rozpocząć walkę. Wybór optymalnej metody leczenia raka sutka zależy od stopnia zaawansowania oraz typu danego guza. Choroba nowotworowa piersi wymaga leczenia kompleksowego, dobrze skoordynowanego w czasie i prowadzonego z udziałem najbardziej doświadczonych specjalistów.
Trwałe wyleczenie chorego możliwe jest tylko wtedy, kiedy uda się zlikwidować w organizmie pacjenta wszystkie komórki nowotworowe. W przeciwnym razie – prędzej czy później – najprawdopodobniej dojdzie do wznowy raka piersi. Współczesna onkologia dysponuje wieloma metodami niszczenia komórek nowotworowych raka sutka.
Do dyspozycji lekarzy są: chirurgia onkologiczna, chemioterapia, leczenie celowane molekularnie, radioterapia czy hormonoterapia raka. Wszystkie metody leczenia raka piersi powinny być wspierane przez odpowiednio prowadzone leczenie żywieniowe, opiekę psychoonkologa oraz postępowanie fizjoterapeutyczne.
Zdaniem ekspertów, najkorzystniejszym rozwiązaniem jest, kiedy po wykryciu choroby nowotworowej pacjent zostaje skierowany na leczenie raka piersi do ośrodka referencyjnego, który specjalizuje się w kompleksowej terapii nowotworów danego typu.
Ośrodki referencyjne typu Breast Cancer Unit specjalizują się w leczeniu raka piersi i skupiają w jednym miejscu doświadczonych specjalistów z zakresu chirurgii onkologicznej, onkologii klinicznej, radioterapii, patomorfologii, diagnostyki oraz posiadają zaplecze rehabilitacyjne i oferują profesjonalne wsparcie psychoonkologa. Dzięki tak kompleksowej i interdyscyplinarnej opiece ośrodki Breast Cancer Unit osiągają najlepsze wyniki leczenia raka piersi.
W Polsce działa aktualnie placówka o statusie Breast Cancer Unit w województwie Zachodniopomorskim. W maju 2015 w Szpitalu Uniwersyteckim w Krakowie uruchomiono natomiast Uniwersyteckie Centrum Leczenia Chorób Piersi, które oferuje chorym kobietom szybką i kompleksową diagnostykę oraz wielokierunkowe, zintegrowane leczenie raka sutka. Małopolskie Centrum wzorowane jest na metodach stosowanych w ośrodkach amerykańskich i zachodnioeuropejskich, działających w oparciu o jednostki Breast Cancer Unit.
W 2017 roku we Wrocławiu powstał kolejny Breast Unit. Centrum Chorób Piersi Breast Unit znajduje się będzie przy Dolnośląskim Centrum Onkologii. Nowy oddział został wyposażony w najnowocześniejsze zdobycze technologiczne, m.in. cyfrowy mammograf. Stosowana jest również radioterapia śródoperacyjna. We wrocławskim Breast Cancer Unit realizowane jest kompleksowe leczenie raka piersi począwszy od diagnozy, poprzez chirurgię i chemioterapię, aż po pomoc chirurga plastycznego, fizjoterapeuty i psychoonkologa.
W czerwcu 2018 roku ośrodek leczenia raka piersi typu Breast Cancer Unit otwarto również w Wielkopolskim Centrum Onkologii w Poznaniu.
Interdyscyplinarne leczenie raka piersi
Mimo ogromnego postępu różnych metod leczenia nowotworów, operacje chirurgiczne wciąż pozostają najbardziej efektywną metodą leczenia nowotworu sutka. Chirurgiczne leczenie raka piersi polega na wycięciu guza z odpowiednim marginesem zdrowej tkanki, przy zachowaniu miąższu gruczołu i skóry w takim stopniu, który nie pozwoli na nawrót choroby. Bardzo ważne jest zachowanie jak najlepszego efektu kosmetycznego zarówno po operacji oszczędzającej, jak i po pełnej mastektomii – co będzie miało wpływ na późniejsze samopoczucie i funkcjonowanie kobiety.
Operacje chirurgiczne odpowiadają za wyleczenie 7 spośród 10 chorych. Im precyzyjniej i wcześniej zostanie wykonany zabieg, tym mniej jest powikłań i częstsze są pięcioletnie przeżycia. Wiele zależy od doświadczenia i umiejętności chirurgów w usuwaniu guzów nowotworowych.
Z międzynarodowych badań wynika, że dobre efekty leczenia raka piersi uzyskują ci operatorzy, którzy roczne wykonują co najmniej 50 takich operacji. Z tego powodu najlepiej jest oddać się w ręce chirurgów o jak największym doświadczeniu i praktyce. W małych szpitalach nawet najbardziej zdolni operatorzy nie mają zbyt wielu okazji do przeprowadzenia określonego typu operacji. W Szwecji, Norwegii czy Danii wręcz zabrania się przeprowadzania zabiegów usunięcia guza jelita grubego (zabieg należy do jednych z najtrudniejszych w onkologii) w małych szpitalach.
Kolejną metodą leczenia raka piersi jest chemioterapia, która działa całościowo na organizm i ma najszerszy zasięg działania. Metoda ta u kobiet z nowotworem piersi zmniejsza ryzyko nawrotu choroby i powstania przerzutów. Ten typ leczenia ma doprowadzić do zniszczenia komórek nowotworowych obecnych w organizmie po operacji chirurgicznej, ale niewykrywalnych przy zastosowaniu badań diagnostycznych.
Leczenie raka piersi za pomocą chemioterapii polega na stosowaniu leków przeciwnowotworowych, które niszczą komórki nowotworowe. Niestety, chemioterapia niszczy również zdrowe komórki (np. komórki mieszków włosowych), co prowadzi do wystąpienia objawów ubocznych chemioterapii, takich jak: utrata włosów, osłabienie, nudności czy wymioty. Skutki uboczne chemioterapii występują w różnym nasileniu u różnych pacjentek.
Przyszłością leczenia onkologicznego oprócz otoczenia chorego opieką wielodyscyplinarnego zespołu, jest indywidualizacja leczenia ze względu na specyficzny przebieg choroby u konkretnego pacjenta. Nie każdy rak jest taki sam.
Według dr n. med. Aleksandry Łacko definicja indywidualizacji leczenia nowotworów mieści się w stwierdzeniu: odpowiednie leczenie dla odpowiedniego chorego. Terapia celowana molekularnie (terapia personalizowana) stanowi nową i obiecującą formę leczenia onkologicznego, z którą wiąże się współcześnie szczególne nadzieje w zakresie poprawy skuteczności leczenia antynowotworowego oraz wydłużenia długości całkowitego przeżycia.
Terapia celowana molekularnie to forma leczenia nowotworów zaliczana do chemioterapii, choć używa się w niej leków, które nie są typowymi cytostatykami. Jest ona oparta na lekach planowanych molekularnie, czyli takich, które wykorzystują swoiste mechanizmy komórkowe, blokując te mechanizmy albo receptory komórek nowotworowych. Przykładem metody celowanej stosowanej w celu wyłączenia nadaktywności białka jest Herceptyna – wykorzystywana w leczeniu jednego z typów raka piersi.
Radioterapia polega na zastosowaniu oddziaływania promieniowania jonizującego, a jej celem jest zmniejszenie ryzyka nawrotu nowotworu. Leczenie raka piersi może być stosowane samodzielnie lub w połączeniu z innymi metodami. Napromienianiu podlegać może cały gruczoł piersiowy albo – u niektórych chorych – także regionalne węzły chłonne.
Radioterapię można przeprowadzać metodą teleradioterapii (gdy źródło promieniowania jest umieszczone w pewnej odległości od tkanek) lub brachyterapii (gdy źródło promieniowania umieszczone jest w guzie lub w jego pobliżu). Leczenie raka piersi za pomocą radioterapii może łączyć się z wystąpieniem objawów ubocznych tej metody – najczęściej w postaci bolesności i obrzęku napromienianej piersi.
Hormonoterapia (leczenie hormonalne raka sutka) jest stosowane u pacjentek, których komórki nowotworowe posiadają receptory hormonalne. Leczenie raka piersi za pomocą hormonoterapii ma prowadzić do zmniejszenia wpływu hormonów na wrażliwe komórki nowotworowe. Objawy uboczne hormonoterapii są podobne do objawów menopauzy (uderzenia gorąca, osłabienie popędu płciowego).
Ośrodki Breast Cancer Units – kompleksowe leczenie raka piersi
Jak podkreślają eksperci – optymalnym rozwiązaniem w kontekście leczenia raka piersi jest zgromadzenie wszystkich dostępnych metod leczenia pod jednym dachem, w jednym szpitalu. Jest to możliwe w jednostkach typu Breast Cancer Unit (BCU). Są to nowoczesne, świetnie wyposażone ośrodki, które oferują pacjentom kompleksową opiekę zespołu interdyscyplinarnego i są uważane za przyszłość onkologii.
W ośrodkach referencyjnych pacjent może liczyć na nowe, niestandardowe i nowatorskie terapie, które mogą zapewnić lepsze efekty terapii. Wybór miejsca, w którym pacjent podda się terapii ma priorytetowe znaczenie. Centrum leczenia raka, które ma największe doświadczenie w terapii zaawansowanego raka piersi daje większe możliwości i poczucie bezpieczeństwa niż mały, lokalny szpital.
Zgodnie z zaleceniami Unii Europejskiej na 500 tyś mieszkańców powinien przypadać jeden ośrodek specjalizujący się w kompleksowym leczeniu nowotworu sutka. W takiej sytuacji możliwy jest jednakowy dostęp do najnowszych terapii, a nowoczesne leczenie raka piersi dostępne jest dla wszystkich chorych. Jeśli ten warunek nie jest spełniony, szanse na przeżycie w znacznym stopniu zależą od tego, gdzie dany chory mieszka i w jakim mieści się leczy. W Polsce szczególnie widoczne jest to na właśnie przykładzie raka piersi.
Najwięcej pięcioletnich przeżyć uzyskuje się u kobiet leczonych w województwie mazowieckim oraz w województwie zachodniopomorskim, gdzie działa pierwszy w Polsce ośrodek o statusie Breast Unit.
Aby szpital mógł uzyskać status Breast Cancer Unit musi spełniać wiele warunków m.in. powinien zapewniać możliwość konsultacji multidyscyplinarnej, posiadać w pełni wyposażone zaplecze medyczne i mieć możliwość wykonania śródoperacyjnych badań na miejscu.
Koncepcja tworzenia sieci wielodyscyplinarnych ośrodków leczenia raka piersi powstała w 1998 roku. Europejskie Towarzystwo EUSOMA (European Society of Mastology/ European Society of Breast Cancer Specialists) opracowało wówczas złote standardy leczenia raka piersi, które bazowały na tworzeniu wyspecjalizowanych ośrodków i procedur kompleksowego leczenia raka piersi.
Breast Cancer Unit – w przeciwieństwie do tradycyjnego ośrodka onkologicznego – to jednostka wyspecjalizowana w kompleksowym leczeniu raka piersi, która leczy pacjentów we wszystkich stadiach choroby, oferując wszystkie optymalne metody leczenia raka piersi. Standardy stosowane w ramach Breast Cancer Units uznawane są przez ekspertów za optymalne pod względem skuteczności, jak i zaspokajania pozamedycznych potrzeb chorych kobiet.
Ośrodek onkologiczny, który aspiruje do przyznania mu statusu jednostki Breast Cancer Unit musi spełniać specjalne, restrykcyjne wymagania akredytacyjne.
Kryteria polegają one m.in. na obowiązku organizowania cotygodniowych multidyscyplinarnych konsyliów z udziałem specjalistów różnych dziedzin, wprowadzeniu funkcji osobistego koordynatora pacjentki, który nadzoruje ścieżkę leczenia oraz przestrzeganiu odpowiedniego rygoru czasowego na badania diagnostyczne i procedury lecznicze.
Zgodnie ze standardami stosowanymi przez placówki Breat Unit pacjentki otrzymują szczegółową informację o rozpoznaniu podczas bezpośredniej rozmowy z lekarzem, preferowane są zabiegi oszczędzające, a mastektomia zarezerowawana jest dla chorych, które preferują ten zakres operacji. Ważne jest również odpowiednie doświadczenie placówki, związane z wykonywaniem odpowiednio dużej ilości zabiegów i procedur medycznych.
Zgodnie z wytycznymi, jeden ośrodek typu Breast Cancer Unit powinien obejmować populację 350.000-650.000 mieszkańców. Oznacza to, że w 40-milionowym państwie powinna funkcjonować sieć kilkudziesięciu ośrodków referencyjnych specjalizujących się w kompleksowym leczeniu raka piersi.
Znaczenie wsparcia psychoonkologicznego w walce z rakiem piersi
O problemy psychologiczne kobiet z rakiem piersi zapytaliśmy specjalistę psychologii klinicznej i psychoonkologa – dr n. med. Bożenę Kawiecką–Dziembowską, która jest Koorydnatorem Zakładu Psychologii Klinicznej w Centrum Onkologii w Bydgoszczy.
Czego najbardziej boją się kobiety chore na raka? Jakie są ich lęki?
Zazwyczaj w obliczu choroby nowotworowej przywoływane są stereotypy dotyczące nieuleczalności tej choroby. Lęk związany jest z przewidywaniem nadchodzącego z zewnątrz lub pochodzącego z wewnątrz organizmu niebezpieczeństwa. Nawracający lęk towarzyszy kobietom chorym na raka piersi od momentu diagnozy, poprzez etap właściwego leczenia raka piersi, a także po jego zakończeniu.
Od momentu poznania diagnozy kobiety określają swoje przeżycia różnymi słowami: niedowierzanie, szok, przerażenie, „utrata gruntu pod nogami”, „trzęsienie ziemi”. Kobieta doświadcza obaw przed niepewnością losu, cierpieniem, zagrożeniem dotychczasowych planów życiowych.
Diagnoza i leczenia raka piersi wywołują tak silne reakcje emocjonalne u pacjentki, że czasem mogą one uruchomić mechanizmy obronne zaprzeczania zagrożeniu i nie przyznawanie się do przeżywania wzmożonego lęku. Często towarzyszą im lęki o bliskich, szczególnie dzieci. Boją się ograniczeń w obszarze fizycznym np. zmian w wyglądzie ciała i jego funkcji po leczeniu chirurgicznym, chemio- i radioterapii.
W obszarze społecznym obawy dotyczą ograniczenia kontaktów, zależności od innych, obniżonej samooceny. Boją się – po zakończonym leczeniu raka piersi – nawrotu choroby, lękowo przeżywają każdą kontrolną wizytę. Mogą odczuwać lęk przed śmiercią (lęk egzystencjalny) i lęk przed umieraniem (bólem, dusznością). Dość często pacjentki nie potrafią swym bliskim powiedzieć, co czują, albo też odczuwają brak zrozumienia z ich strony, ponieważ niektórzy w „dobrej wierze” pragną pocieszyć albo nie radząc sobie z własnymi emocjami unikają rozmów na temat choroby.
W czym może pomóc kobietom chorym na raka piersi psychoonkolog?
Opieka psychoonkologiczna ma na celu łagodzenie skutków emocjonalnych wynikających z choroby nowotworowej i leczenia. Początkowy okres związany z diagnozą raka piersi charakteryzuje emocjonalny zamęt i chaotyczne myśli: jak wielkie jest zagrożenie, co można w związku z tym zrobić, jaka jest prognoza? Diagnoza raka może być przez chorą interpretowana jako wyzwanie, zagrożenie lub szkoda i defekt; istnieje również zaprzeczenie czyli odmowa uznania, że istnieje zagrożenie. Jeśli chora interpretuje swoją chorobę jako stratę i czuje się w związku z tą stratą bezradna, wtedy pojawi się pesymistyczny obraz przyszłości i brak nadziei.
Inne style przystosowania do choroby to duch walki, unikanie, fatalizm oraz lękowe zaabsorbowanie. Aby przezwyciężyć problemy wynikające z postawy pasywnej czy unikowej – psychoonkolog może pomóc w poszukiwaniu wiedzy na temat choroby i leczenia raka piersi, pomóc chorej przygotować się do rozmowy z lekarzem lub bliskimi o chorobie, pomoc może dotyczyć radzenia sobie z lękiem, kształtowania pozytywnego nastawienia do leczenia.
Jaka jest rola psychoonkologa w zespole wielospecjalistycznym zajmującym się kobietą chorą na nowotwór piersi? Kiedy interweniuje psychoonkolog?
Ważna w zespole, w celu podjęcia działań optymalnych dla pacjentki jest komunikacja. Psychoonkolog to osoba, która niezależnie od swojej podstawowej profesji została przeszkolona i uzyskała kompetencje w zakresie redukowania dyskomfortu w związku z chorobą nowotworową. Rolą psychoonkologa w sytuacji, gdy zespół jest skoncentrowany na aspektach czysto medycznych jest rozpoznawanie tej grupy pacjentek, które znajdują się w stresie emocjonalnym.
Wcześniej powiedziałam, że kobiety podczas leczenia raka piersi doświadczają głównie lęku, ale w ich przeżyciach obecny jest również gniew, smutek, rozpacz a nawet kryzys emocjonalny. Zadaniem psychoonkologa jest pomoc w dojściu do równowagi osobom znajdującym się w trudnej, stresującej sytuacji poprzez poradnictwo i doradztwo a czasem za pomocą psychoterapii. Interwencja może nastąpić na prośbę pacjentki lub ze wskazań lekarza czy pielęgniarki.
ZOBACZ: OBJAWY RAKA PIERSI
