Nowotwory układu moczowego według Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych (ICD-10) obejmują grupę kilku jednostek chorobowych. Wyróżnia się nowotwory nerki – C64, nowotwory miedniczki nerkowej – C65, nowotwory moczowodu – C66, nowotwory pęcherza moczowego – C67 oraz nowotwory innych, nieokreślonych narządów moczowych – C69.

Czym jest nowotwór złośliwy układu moczowego?

Nowotwory układu moczowego określane są przez specjalistów jako stwarzające największe trudności diagnostyczne i często rozpoznawane są z dużym opóźnieniem już w zaawansowanym okresie choroby. Przyczyna takiego stanu wiąże się najczęściej z bezobjawowym przebiegiem choroby we wczesnych stadiach jej zaawansowania, bądź myleniem objawów związanych z rozwojem guza z zapaleniem układu moczowego. Leczenie stanów zapalnych może powodować uspokajającą, ale i nietrwałą częściową poprawkę kliniczną. Kluczem do szybkiego i poprawnego rozpoznania nowotworu układu moczowego pozostaje prawidłowo wykonana diagnostyka onkologiczna oraz czujność onkologiczna.

– Jeśli miałbym uszeregować objawy czy dolegliwości na które szczególnie trzeba zwrócić uwagę w kontekście chorób i nowotworów układu moczowego, to na pierwszym miejscu wymieniłbym krwiomocz, który jest najważniejszym objawem raka pęcherza moczowego. Jest również szereg innych objawów, które trapią pacjentów dotkniętych chorobami urologicznymi: ból w okolicy lędźwiowej (w tyle pleców), częstsze oddawane moczu, konieczność wstawiania w nocy, aby oddać mocz czy np. pieczenie w cewce – wyjaśnia prof. dr hab. n. med. Andrzej Borówka, urolog z Europejskiego Centrum Zdrowia Otwock, w którym znajduje się jeden z nowocześniejszych w naszym kraju oddziałów urologii specjalizujących się w rozpoznawaniu i leczeniu nowotworów narządów układu moczowego i nowotworów męskich narządów płciowych.

Warto podkreślić, że wczesne wykrycie nowotworów układu moczowego daje szansę na osiągnięcie wysokiego odsetka wyleczeń. Niestety, w późniejszych okresach choroby dochodzi do uogólnionego rozsiewu nowotworowego (płuca, kości, wątroba, węzły), a szanse wyleczenia pacjenta istotnie maleją.

Nowotwory złośliwe układu moczowego – schorzenia układu moczowego – zobacz film

 

 

Rak nerki

Zdecydowaną większość (90%) wszystkich nowotworów złośliwych nerek stanowi rak nerkowokomórkowy (RCC). W Polsce notuje się rocznie około 4,5 tysiąca nowych zachorowań. Rak nerki stanowi blisko 3% wszystkich nowotworów. Czynnikami zwiększającymi ryzyko zachorowania są: palenie tytoniu, otyłość, nadciśnienie tętnicze, a także narażenie na niektóre czynniki chemiczne (nitrozoaminy).

Rak nerki może być uwarunkowany genetycznie (ok. 3% przypadków) i wchodzić w skład zespołu von Hippla-Lindaua. Na raka nerki częściej chorują mężczyźni niż kobiety (1,5:1), najczęściej w przedziale wiekowym między 60 a 70 rokiem życia. Największą częstość zachorowań obserwuje się w krajach zachodnich. Najważniejszą metodą pierwotnej prewencji raka nerki jest zaniechanie palenia papierosów, nadużywania alkoholu i unikanie otyłości.

Objawy i diagnostyka raka nerki

Wczesne objawy raka nerki nie różnią się istotnie od innych dolegliwości i obejmują stany zapalne, kamicę oraz bóle okolicy lędźwiowej. Klasyczną triadę objawów: ból w okolicy lędźwiowej, krwiomocz i wyczuwalny palpacyjnie guz brzucha spotyka się rzadko – u koło 10% pacjentów. Najistotniejszy jest krwiomocz, który nawet przejściowy wymaga szczegółowej diagnostyki onkologicznej. Późne objawy to wyniszczenie, nadciśnienie tętnicze, gorączka, niedokrwistość, neuromiopatia i skrobiawica.

Większość raków nerki jest rozpoznawana przypadkowo podczas badań USG lub tomografii komputerowej (TK) wykonywanych z innych powodów. U około 25% chorych w momencie rozpoznania obecne są już przerzuty odległe. Podstawowym badaniem obrazowym jest ultrasonografia. To badanie powinno być wykonywane u wszystkich osób z objawami budzącymi najmniejsze podejrzenie w kierunku raka nerki. Przy stwierdzeniu guza nerki konieczne jest wykonanie rezonansu magnetycznego bądź tomografii komputerowej jamy brzusznej i miednicy mniejszej, zdjęcia RTG klatki piersiowej, szczegółowych badań morfologicznych, biochemicznych i posiewu moczu. W przypadku objawów sugerujących rozsiew wykonuje się obrazowanie mózgu, a także scyntygrafię kości.

Istotne znaczenie ma również ocena czynności nerek. Przy planowaniu leczenia operacyjnego należy uwzględnić możliwość wystąpienia bądź pogłębienia się niewydolności nerek, co znacząco wpłynie na jakość życia chorego.

Leczenie i rokowania raka nerki

Podstawowym i najważniejszym sposobem leczenia jest zabieg operacyjny. Jego zakres zależy od stopnia zaawansowania procesu nowotworowego. Wykonuje się radykalną nefrektomię, jeśli guz dotyczy jednej nerki przy prawidłowej czynności drugiej nerki i gdy nie stwierdza się przerzutów odległych. U chorych z mało zaawansowanym guzem nerki stosuje się operację oszczędzającą – nefrektomię częściową. Obustronną nefrektomię częściową lub całkowitą wykonuje się gdy obie nerki są zajęte procesem nowotworowym i nie występują przerzuty odległe. Po takim zabiegu pacjent oczekujący na przeszczep musi mieć zapewnioną dializoterapię.

Radioterapia znajduje zastosowanie w paliatywnym leczeniu przerzutów do kości i mózgu.

Konwencjonalna chemioterapia w postaci cytostatyków ma bardzo ograniczone zastosowanie w przypadku raka nerki i jest nieskuteczna (z wyjątkiem wariantu mięsakowatego).

Leczenie systemowe w postaci terapii celowanej molekularnie oraz immunoterapii stosuje się u chorych z chorobą miejscowo zaawansowaną (którzy nie mogą mieć wykonanej radykalnej operacji) oraz w rozsianym procesie nowotworowym. Terapia celowana raka nerki obejmuje 3 grupy leków: inhibitory receptorowych kinaz tyrozynowych (sunitynib, sorafenib, pazopanib, aksytynib), ihibiotory kinazy serynowo-treoninowej mTOR (temsyrolimus, ewerolimus) i przeciwciało monoklonalne anty-VEGF (bewacyzumab). W przypadku immunoterapii jest to interferon alfa. W 2016 roku Komisja Europejska zarejestrowała immunoterapię niwolumabem u pacjentów z zaawansowanym rakiem nerkowokomórkowym po wcześniejszym leczeniu.

rak nerki leczenie celowane

Grafika: Materiał z konferencji Onkologia 2015, zorganizowanej przez Fundację im. dr Macieja Hilgiera w Warszawie, wykład Podstawy immuno-onkologii – prof. Cezary Szczylik

Rak pęcherza moczowego

Rak pęcherza moczowego może występować w każdym wieku, jednak najczęściej spotykany jest u mężczyzn pomiędzy 50 a 60 rokiem życia. W zestawieniu przyczyn zgonów u mężczyzn rak ten zajmuje piąte miejsce, a w zestawieniu zachorowalności – miejsce czwarte. Kobiety chorują 3-4 razy rzadziej iż mężczyźni. W ostatnim dziesięcioleciu zauważono istotny zrost zachorowań na raka pęcherza moczowego. Choroba występuje znacznie częściej u palaczy tytoniu oraz u osób narażonych zawodowo na czynniki rakotwórcze. W ostatnich latach zwraca się również uwagę na niekontrolowane zakażenia wywołane częstą zmianą partnerów lub partnerek.

Nowotwory pęcherza moczowego stanowią zróżnicowaną grupę jednostek o różnym potencjale złośliwości. 90% przypadków raka pęcherza moczowego stanowią raki z nabłonka pęcherza i dróg moczowych – tzw. raki urotelialne.

Objawy i diagnostyka raka pęcherza moczowego

Pierwszym objawem choroby nowotworowej jest zazwyczaj bezbolesny, często masywny krwiomocz lub obecność skrzepów. Ponadto stwierdza się niecharakterystyczne dolegliwości ze strony układu moczowego (częste oddawanie moczu, dysuria, parcie na mocz, kurcze pęcherza). W zaawansowanych stadiach raka pęcherza moczowego pojawia się ból w okolicy nadłonowej i lędźwiowej, powiększone węzły chłonne i wyczuwalny guz okolicy nadłonowej oraz obrzęki kończyn.

Rak pęcherza moczowego to bardzo poważny problem w uroonkologii. U mężczyzn występuje on czterokrotnie częściej niż u kobiet. Zasadniczym objawem raka pęcherza moczowego jest krwiomocz. Nie wolno go lekceważyć, aby nie odebrać sobie szansy wczesnego leczenia nowotworu – ostrzega prof. dr hab. n. med. Andrzej Borówka, urolog z Europejskiego Centrum Zdrowia Otwock

U pacjenta podającego w wywiadzie krwiomocz bez uchwytnej przyczyny, należy wykonać badanie moczu z oceną cytologiczną oraz ultrasonografię jamy brzusznej z oceną nerek pęcherza i stercza. Trójfazowa tomografia komputerowa jest badaniem jeszcze dokładniejszym od USG. Następnie chory powinien zostać zakwalifikowany do urologa w celu wykonania cystoskopii. Rozpoznanie raka pęcherza moczowego opiera się na badaniu histopatologicznym wycinków pobranych w trakcie cystoskopii.

Leczenie i rokowania raka pęcherza moczowego

Leczenie i rokowania w raku pęcherza moczowego zależą od dwóch czynników – stadium zaawansowania klinicznego choroby oraz stopnia złośliwości histopatologicznej guza pęcherza moczowego.

Zwykle leczenie zaczyna się od przezcewkowej radykalnej elektroresekcji guza, gdy nie przekracza on błony mięśniowej z następową miejscową immunoterapią lub chemioterapią. Immunoterapia raka pęcherza moczowego jest metodą leczenia, która może być skuteczniejsza od podawanej miejscowo tradycyjnej chemioterapii. Stosuje się szczepionkę BCG, która zawiera niezjadliwy szczep Mycobacterum bovis, znaną jako szczepionka przeciwgruźlicza. Stosuje się też rekombinowane szczepy BCG lub podaje szczepionkę z małą dawką interferonu. Pęcherz moczowy ma nieprzepuszczalną warstwę, która od środka przypomina naczynie teflonowe. Dzięki temu, można stosować różnego rodzaju wlewy m.in. z prątków BCG, które są wyłapywane przez komórki pęcherza i komórki nowotworowe. Tym sposobem wytwarza się stan zapalny w pęcherzu, układ immunologiczny zostaje pobudzony, co w rezultacie pozwala zniszczyć komórki raka pęcherza.

Obecnie w ocenie Amerykańskiej Agencji Żywności i Leków znajduje się cząsteczka atezolizumab, która stosowana jest w immunoterapii pacjentów z miejscowo zaawansowanym lub przerzutowym rakiem urotelialnym pęcherza moczowego. Wyniki dostępnych badań klinicznych dotyczących immunoterapii raka pęcherza moczowego atezolizumabem są zachęcające.

W bardziej zaawansowanych przypadkach, gdy guz ograniczony jest do pęcherza moczowego, usuwa się cały pęcherz (cystectomia radykalna). Często stosuje się też neoadjuwantową chemioterapię, jako obiecującą formę leczenia, zwłaszcza w guzach głęboko naciekających ścianę pęcherza moczowego lub tkanki około pęcherzowe.

nowotwory układu moczowego uroonkologia

Nowotwór złośliwy moczowodu

Nowotwory złośliwe moczowodu należą do bardzo rzadkich. Najczęściej występują u chorych po 50 roku życia. Rak moczowodu występuje dwukrotnie częściej u mężczyzn niż u kobiet i wywodzi się z nabłonka przejściowego. Opisywane są również przerzuty do moczowodu z innego ogniska, dlatego każdorazowy przypadek wymaga szczególnego badania diagnostycznego.

Objawy i diagnostyka raka moczowodu

Najczęstszym objawem raka moczowodu jest krwiomocz, który występuje u zdecydowanej większości chorych, a także bóle okolicy lędźwiowej i kolka nerwowa. Bóle spowodowane są zwężeniem światła moczowodu przez guz i promieniują ku pachwinie. W przypadku zaawansowanej formy nowotworu moczowodu występują objawy wyniszczenia nowotworowego i przerzuty.

Diagnostyka onkologiczna nowotworów moczowodu nie jest łatwa, ponieważ symptomy chorobowe są zbliżone do tych spotykanych w kamicy i w nowotworach nerki. Badania wykonuje się w specjalistycznych ośrodkach, a w pierwszej kolejności urografię. Innym badaniem diagnostycznym ułatwiającym rozpoznanie jest cystoskopia, dzięki której można wykazać samoistne krwawienia z moczowodu, w który znajduje się guz nowotworowej. Rozstrzygające znaczenia ma ureteropielografia, podczas której przy wprowadzeniu cewnika moczowodowego wydobywa się z ujścia krew w skutek uszkodzenia raka cewnikiem, a przez cewnik wypływa przejrzysty mocz zalegający powyżej przeszkody.

Leczenie i rokowania nowotwór moczowodu

Leczenia raka moczowodu jest chirurgiczne, jednak mimo różnych nowych technik plastycznych i rekonstrukcyjnych często wymaga usunięcia nerki, co w wielu przypadkach może być zabiegiem całkowicie leczącym.

ZOBACZ WIĘCEJ: RAK GRUCZOŁU KROKOWEGO

Nowotwory złośliwe układu moczowego, opracował Jarosław Gośliński zwrotnikraka.pl, foto: flick.com – licencja CC

Źródła: Red. M. Krzakowski, P.Potemski, K. Warzocha, P. Wysocki, Onkologia Kliniczna TOM II, Gdańsk 2015; Pod red J. Jassem, M.Krzakowski, Nowotwory układu moczowo-płciowego, praktyczny przewodnik dla lekarzy, Gdańsk 2013; P.Pawlicki, J. Legutko, Zarys diagnostyki nowotworów złośliwych oraz opieki w trakcie i po leczeniu onkologicznym 2013;