Rak nerki (nerkowokomórkowy) – przyczyny, objawy, badania

Rak nerki jest nowotworem stosunkowo rzadkim i stanowi 3-4% nowych rozpoznań wśród guzów litych w Polsce. Każdego roku diagnozuje się blisko 5000 nowych przypadków raka nerki, a częstość zachorowania u mężczyzn jest dwukrotnie wyższa niż u kobiet. Obserwujemy stały wzrost zachorowań 0 2-3% rocznie.

Nowotwory złośliwe nerki dzielą się na pierwotne oraz wtórne, a najczęstszym z nich jest rak nerkowokomórkowy (RCC), który stanowi około 90% wszystkich złośliwych nowotworów nerek, u dzieci – guz Wilma. Warto pamiętać, że w obrębie nerki mogą rozwijać się inne nowotwory, np. rak moczowodu, miedniczki nerkowej czy mięsaki.

15 czerwca 2023 roku przypada tegoroczny Światowy Dzień Raka Nerki (World Kidney Cancer Day).

We wczesnym stadium zaawansowania raka nerki, chorobie nie towarzyszą dolegliwości bólowe ani inne charakterystyczne objawy, co utrudnia postawienie diagnozy. Nowotwór wykrywa się nierzadko przy okazji innych badań, gdy szuka się przyczyn ogólnego osłabienia organizmu, licznych stanów podgorączkowychi i niewyjaśnionej utraty masy ciała.

Sprawdź jakie objawy mogą sugerować guz nerki, na czym opiera się diagnostyka raka nerki oraz jakie są przyczyny i możliwości leczenia tej choroby.

Rak nerki – przyczyny

Dotychczas nie poznano szczegółowo przyczyn rozwoju raka nerki. Większość rozpoznawanych raków nerki ma charakter sporadyczny, a około 4% stanowią guzy powiązane z występowaniem rodzinnym. W tych rzadkich sytuacjach rak nerki może być uwarunkowany genetycznie i wchodzić w skład zespołu VHL (von Hippla-Lindaua).

Do potwierdzonych egzogennych czynników rozwoju nowotworów nerki zaliczamy palenie tytoniu oraz otyłość.

W przypadku niektórych typów nowotworów można wskazać wyraźne czynniki etiologiczne. Niestety, nie należy do nich rak nerki. Próbuje się zidentyfikować pewne zachowania, zawody czy substancje powiązane ze zwiększonym ryzykiem nowotworzenia, ale zależności te nie są jednak dobrze udokumentowane.

Czynniki zwiększające ryzyko zachorowania na raka nerki:

• palenie tytoniu,
• otyłość i mała aktywność fizyczna
• nadciśnienie tętnicze,
• przewlekłe przyjmowanie leków przeciwbólowych
• narażenie na niektóre czynniki chemiczne (metale ciężkie, garbniki, azbest).
• Stany immunosupresji wynikające z infekcji HIV wiążą się z ponad ośmiokrotnym zwiększeniem częstości występowania raka nerki.

Najważniejszą metodą pierwotnej prewencji raka nerki jest zaniechanie palenia papierosów, nadużywania alkoholu i unikanie otyłości.

– Profilaktyką występowania guza nerki będzie prowadzenie zdrowego trybu życia; zaprzestanie palenia, redukcja masy ciała, regularny wysiłek fizyczny w celu obniżenia ciśnienia tętniczego. U osób, u których w rodzinie występowała ta choroba należy pomyśleć o wykonaniu badania USG jamy brzusznej najlepiej u doświadczonych w tej dziedzinie lekarzy – tłumaczy dr n. med. Stanisław Szempliński, Specjalista Urolog, Fellow of European Board of Urology z Europejskiego Centrum Zdrowia Otwock.

ZOBACZ: PROFILAKTYKA RAKA

Objawy raka nerki

Rak nerki to podstępnie rozwijająca się choroba nowotworowa, rzadko objawy kliniczne, co powoduje, że najczęściej rozpoznawana jest późno. U około 25-40% chorych rak nerki wykrywany jest w okresie bezobjawowym na podstawie przypadkowo wykonanego badania. Jednak blisko 30% chorych ma objawowe przerzuty w chwili rozpoznania.

Rak nerki to jeden z nielicznych nowotworów, które cechuje zdolność do naciekania układu żylnego i tworzenia czopu nowotworowego.

Do rozpoznania raka nerki dochodzi często, gdy szuka się przyczyny ogólnego osłabienia, utraty masy ciała, stanów podgorączkowych, nocnych potów, uporczywego kaszlu, częstych infekcji dróg moczowych czy nawracających infekcji wirusowych związanych z osłabieniem układu odpornościowego.

Niezwykle ważnym objawem klinicznym, symptomem alarmowym, umożliwiającym wczesne wykrycie raka nerki jest krwiomocz.

Krwiomocz stanowi pierwszy objaw raka nerki u blisko połowy pacjentów. Mikroskopowy krwiomocz jest niewidoczny, ale w makroskopowym krwiomoczu w moczu widoczna jest domieszka świeżej krwi, a także skrzepy. Na wczesnym etapie choroby nowotworowej nie pojawiają nie zazwyczaj dolegliwości bólowe.

Klasyczną triadę Virchowa objawów raka nerki:

• ból w okolicy lędźwiowej
• krwiomocz
• guz brzucha wyczuwalny palpacyjnie

W dalszym przebiegu raka nerki – wraz ze wzrostem guza – mamy do czynienia z wieloma rodzajami bólu. Mogą wystąpić bóle w okolicy lędźwiowej lub podbrzuszu o charakterze kolki, bóle wynikające z niedrożności moczowodów, bóle powodowane skrzepami lub zatorami z martwych komórek nowotworowych oraz uciskowe bóle w nadbrzuszu i obrzęki kończyn dolnych.

ZOBACZ: NAJCZĘSTSZE OBJAWY NOWOTWORÓW

Rak nerkowokomórkowy – symptomy zaawansowanego nowotworu

Ważnymi objawami mogącymi towarzyszyć rakowi nerki są: gorączka, nadciśnienie, niedokrwistość, poliglobulia, hiperkalcemia, jadłowstręt, ubytek masy ciała, leukocytoza i wysokie OB. Objawy raka nerki można podzielić na wynikające z miejscowego zaawansowania guza, obecności przerzutów oraz występowania zespołów paranowotworowych.

Objawy kliniczne i symptomy towarzyszące przerzutom raka nerki zależą od miejsca ich występowania: bóle kostne, patologiczne złamania (przerzuty raka nerki do kości), kaszel, krwioplucie, duszność (przerzuty raka nerki do płuc), objawy neurologiczne (przerzuty do ośrodkowego układu nerwowego).

W zaawansowanym raku nerki mogą występować objawy zespołów paranowotworowych, podwyższone OB, nadciśnienie tętnicze, niedokrwistość i hiperkalcemia.

Nowotwór nerki – diagnostyka

W przypadku wykrycia zmiany morfologicznej w nerce oraz wystąpieniu krwiomoczu pacjent powinien zostać skierowany przez lekarza podstawowej opieki zdrowotnej do urologa celem dalszej szczegółowej diagnostyki onkologicznej. Przydatna na tym etapie diagnostyki onkologicznej może być tzw. zielona karta DiLO.

We wstępnej diagnostyce guzów nowotworowych należy wykonać również podstawowe badania laboratoryjne: badanie oczu, morfologię krwi, OB., aktywność fosfatazy alkalicznej i oznaczenie stężenia wapnia.

Niebolesny krwiomocz musi być zawsze diagnozowany (badanie ogólne moczu, cystoskopia, USG jamy brzusznej i miednicy mniejszej. Podstawowym i obowiązkowym badaniem obrazowym w przypadku podejrzenia raka nerki jest ultrasonografia (USG).

Rozpowszechnienie diagnostyki ultrasonograficznej jako dobrej, bezpiecznej i nieinwazyjnej metody obrazowania spowodowało, że coraz liczniej raki nerki diagnozuje się przypadkowo. Powoduje to z jednej strony wzrost rozpoznań nowotworów nerki, ale z drugiej umożliwia podjęcie leczenia na wcześniejszym etapie choroby, co zwiększa skuteczność terapii.

Większość nowotworów nerek rozpoznawana jest za pomocą badań obrazowych.

Raka nerki – badania

Nie stwierdzono, aby regularne wykonywanie badań obrazowych czy laboratoryjnych zmniejszało umieralność z powodu raka nerki. W związku z powyższym, nie istnieje program populacyjnych badań przesiewowych wykrywających wczesnego raka nerki.

– Zazwyczaj pierwszym badaniem, które sugeruje istnienie tego nowotworu jest badanie USG zaordynowane z powodu bólów jamy brzusznej np. w przebiegu kamicy pęcherzyka żółciowego czy kolki nerkowej. Aby postawić trafną diagnozę i zaplanować leczenie guza nerki kolejnym badaniem, które należy wykonać jest tomografia komputerowa. Na podstawie tomografii jesteśmy w stanie z dużym prawdopodobieństwem, ocenić charakter nowotworu, a także zaplanować leczenie operacyjne, które jest podstawowym sposobem leczenia raka nerki. Należy podkreślić, że w obecnych czasach, w znakomitej większości przypadków, możemy tak zaplanować leczenie operacyjne guzów nerek aby zaoszczędzić maksymalną ilość miąższu nerkowego wycinając sam guz. Podejście to istotnie zmniejsza ryzyko występowania niewydolności nerek w późniejszych latach życia naszych pacjentów – tłumaczy dr n. med. Stanisław Szempliński, Specjalista Urolog, Fellow of European Board of Urology z Europejskiego Centrum Zdrowia Otwock:

Postępowanie w przypadku podejrzenia guza nerki

• ultrasonografia i rezonans magnetycznego lub tomografia komputerowa jamy brzusznej
• zdjęcie RTG klatki piersiowej
• badania morfologiczne, biochemiczne (parametry wątrobowe i nerkowe, LDH, stężenie wapnia)
• badanie ogólnego i posiew moczu
• angiografia (jeśli wymaga tego przygotowanie do zabiegu)
• w przypadku występowania objawów sugerujących rozsiew i przerzuty raka nerki wykonuje się rezonans magnetyczny lub tomografię mózgu (objawy neurologiczne) lub/i scyntygrafię kości (bóle).

– Wraz ze starzeniem się społeczeństwa problemem stają się guzy nerki wykryte u osób w podeszłym wieku (powyżej 80 roku życia) dodatkowo obciążonych innymi chorobami, których leczenie operacyjne staje się ryzykowne. Aby zatrzymać rozwój choroby istnieje możliwość miejscowego niszczenia guza przy pomocy krioablacji (wymrażania) czy niszczenia falami radiowymi (RFA) – dodaje ekspert.

Wykrycie choroby nowotworowej na wczesnym etapie umożliwia podjęcie skutecznej i bardziej oszczędzającej terapii. Leczenie raka nerki opiera się na zabiegu chirurgicznym, a przypadku zaawansowanego lub rozsianego nowotworu nerki – na zastosowaniu terapii celowanej lub immunoterapii.

ZOBACZ: LECZENIE SYSTEMOWE RAKA NERKI

Guz nerki – leczenie

Guz nerki powinien być leczony operacyjnie. Główną i wciąż najbardziej skuteczną metodą postępowania w przypadku raka nerki pozostaje chirurgiczne usunięcie guza, które przy założeniu, że nowotwór został wykryty we wczesnym stadium może prowadzić do całkowitego wyleczenia. Leczenie chirurgiczne powinno być rozważane nawet w przypadku choroby uogólnionej. Jeżeli jest to niemożliwe, wykonuje się biopsję cienkoigłową lub biopsję zmiany przerzutowej celu uzyskania rozpoznania histopatologicznego – koniecznego do podjęcia decyzji o dalszym leczeniu systemowym.

Coraz większą popularność zyskują także metody termoablacji i krioablacji, a więc niszczenie guza nerki za pomocą wysokiej lub niskiej temperatury.

Warto w tym miejscu nadmienić, że rak nerwowokomórkowy RCC ma heterogenną strukturę, co z natury ogranicza nie tylko możliwość diagnostyki cytologicznej, ale i zmniejsza możliwość przeprowadzenia precyzyjnej diagnostyki patomorfologicznej.

W związku z tym duże nadzieje wiąże się z dynamicznie rozwijającą się diagnostyką genetyczną. Od lat 90 XX wieku trwają badania genetyczne dotyczące profilu molekularnego raka nerki (rak nerkowokomórkowy). Do dzisiaj zidentyfikowano około 259 genów, które mogą mieć znaczenie w diagnozowaniu i prognozowaniu tej choroby.

W przypadku nowotworów nerki zastosowanie znajduje również radioterapia – napromienianie przerzutów do ośrodkowego układu nerwowego i napromienianie przerzutów do układu kostnego.

Rak nerki – immunoterapia i leki celowane

W ramach programu lekowego B10 pacjenci w Polsce mają dostęp do immunoterapii i leków ukierunkowanych molekularnie, które, jak potwierdzają liczne badania, pozwalają znacznie wydłużyć życie pacjentów z przerzutowym rakiem nerki.

Nadzieję na poprawę wyników leczenia nowotworów o wysokim stopniu zaawansowania wiąże się z zastosowaniem terapii ukierunkowanych na cele molekularne oraz immunoterapii.

W maju 2022 roku wprowadzono możliwość zastosowania (w ramach programu lekowego) skojarzonej immunoterapii niwolumab + ipilimumab w I linii leczenia u chorych z rakiem nerkowokomórkowym w stadium zaawansowanym z pośrednim lub niekorzystnym rokowaniem wg skali IMDC (zobacz więcej na www.immuno-onkologia.pl).

Kluczem do sukcesu jeśli chodzi o leczenie raka nerki pozostaje odpowiednio dobrane postępowanie oraz współpraca interdyscyplinarnego zespołu składającego się z lekarzy urologów, onkologów, chirurgów i radioterapeutów.

ZOBACZ: NOWOTWORY UKŁADU MOCZOWO-PŁCIOWEGO