Rak nerki (nerkowokomórkowy) – przyczyny, objawy, badania

Rak nerki jest nowotworem stosunkowo rzadkim i stanowi około 3% nowych rozpoznań wśród guzów litych w Polsce. Według najnowszych danych – każdego roku diagnozuje się blisko 5000 nowych przypadków raka nerki, a częstość zachorowania u mężczyzn jest wyższa niż u kobiet.

Nowotwory złośliwe nerki dzielą się na pierwotne oraz wtórne, a najczęstszym z nich jest rak nerkowokomórkowy (RCC), który stanowi około 90% wszystkich złośliwych nowotworów nerek, a u dzieci – guz Wilma. Warto pamiętać, że w obrębie nerki mogą rozwijać się inne nowotwory, np. rak moczowodu, miedniczki nerkowej czy mięsaki.

19 czerwca 2025 roku przypada Światowy Dzień Raka Nerki (World Kidney Cancer Day).

Jak alarmują eksperci – częstość występowania raka nerki w Polsce zwiększa się o około kilka procent rocznie i jest to wynikiem wielu różnych przyczyn.

Jakie objawy daje rak nerki i jak wykryć chorobę nowotworową?

Rak nerki – co to za choroba?

Rak nerki to rodzaj nowotworu złośliwego, który najczęściej rozwija się w nefronach – podstawowych strukturach nerki odpowiedzialnych za oczyszczanie krwi z produktów metabolicznych. Choroba najczęściej rozwija się u osób dorosłych, w szczególności pomiędzy 50. a 70. rokiem życia. Rak nerki bywa diagnozowany również u dzieci.

Jeśli chodzi o raka nerki, to specjaliści wyróżniają jego dwa główne podtypy, które wiążą się z odmiennym przebiegiem klinicznym oraz różną wrażliwością na leczenie:

• rak jasnokomórkowy (80% raków nerki u dorosłych)
• rak niejasnokomórkowy (ok. 20%).

We wczesnym stadium zaawansowania raka nerki, chorobie nie towarzyszą dolegliwości bólowe ani inne charakterystyczne objawy, co utrudnia postawienie diagnozy. Nowotwór wykrywa się nierzadko przy okazji innych badań, gdy szuka się przyczyn ogólnego osłabienia organizmu, licznych stanów podgorączkowych i niewyjaśnionej utraty masy ciała.

ZOBACZ: ŚWIATOWY DZIEŃ RAKA NERKI

Nowotwór nerki – przyczyny rozwoju

Dotychczas nie poznano szczegółowo przyczyn rozwoju raka nerki. Większość rozpoznawanych raków nerki ma charakter sporadyczny, a około 4% stanowią guzy powiązane z występowaniem rodzinnym. W tych rzadkich sytuacjach rak nerki może być uwarunkowany genetycznie. Wskazać tu można takie zespoły dziedziczne jak choroba von Hippla–Lindaua, stwardnienie guzowate czy zespół Cowden.

Te wrodzone, dziedziczne mutacje genetyczne zwykle wiążą się z zachorowaniem w młodszym wieku oraz większą liczbą zmian, które mogą występować w obu nerkach.

Rak nerki to nowotwór, który najczęściej rozwija się u osób dorosłych, szczególnie po 60. roku życia. U większości chorych trudno wskazać jedną, konkretną przyczynę choroby.

W przypadku niektórych typów nowotworów można wskazać wyraźne czynniki etiologiczne. Niestety, nie należy do nich rak nerki. Próbuje się zidentyfikować pewne zachowania, zawody czy substancje powiązane ze zwiększonym ryzykiem nowotworzenia, ale zależności te nie są jednak dobrze udokumentowane.

Najważniejszą metodą pierwotnej prewencji raka nerki jest zaniechanie palenia papierosów, nadużywania alkoholu i unikanie otyłości.

Czynniki, które mogą zwiększać ryzyko zachorowania na raka nerki:

• palenie tytoniu,
• otyłość i mała aktywność fizyczna
• nadciśnienie tętnicze,
• przewlekłe przyjmowanie leków przeciwbólowych
• narażenie na niektóre czynniki chemiczne (metale ciężkie, garbniki, azbest).
• Stany immunosupresji wynikające z infekcji HIV wiążą się z ponad ośmiokrotnym zwiększeniem częstości występowania raka nerki.

– Profilaktyką występowania guza nerki będzie prowadzenie zdrowego trybu życia; zaprzestanie palenia, redukcja masy ciała, regularny wysiłek fizyczny w celu obniżenia ciśnienia tętniczego. U osób, u których w rodzinie występowała ta choroba należy pomyśleć o wykonaniu badania USG jamy brzusznej najlepiej u doświadczonych w tej dziedzinie lekarzy – tłumaczy dr n. med. Stanisław Szempliński, specjalista urolog, Fellow of European Board of Urology.

ZOBACZ: PROFILAKTYKA RAKA

Objawy raka nerki

Rak nerki to podstępnie rozwijająca się choroba nowotworowa, która rzadko daje objawy kliniczne, co powoduje, że najczęściej rozpoznawana jest zbyt późno. Guz nerki może rosnąć przez długi czas, zanim pojawią się pierwsze dolegliwości.

Rak nerki to jeden z nielicznych nowotworów, które cechuje zdolność do naciekania układu żylnego i tworzenia czopu nowotworowego.

Do rozpoznania raka nerki dochodzi często, gdy szuka się przyczyny ogólnego osłabienia, utraty masy ciała, stanów podgorączkowych, nocnych potów, uporczywego kaszlu, częstych infekcji dróg moczowych czy nawracających infekcji wirusowych związanych z osłabieniem układu odpornościowego.

Niezwykle ważnym objawem klinicznym – symptomem alarmowym umożliwiającym wczesne wykrycie raka nerki jest krwiomocz.

Krwiomocz stanowi pierwszy objaw raka nerki u blisko połowy pacjentów. Mikroskopowy krwiomocz jest niewidoczny, ale w makroskopowym krwiomoczu w moczu widoczna jest domieszka świeżej krwi, a także skrzepy. Na wczesnym etapie choroby nowotworowej nie pojawiają nie zazwyczaj dolegliwości bólowe.

Objawy raka nerki zaliczane do tzw. triady Virchoffa u ponad 50% chorych połączone są z obecnością przerzutów odległych. Klasyczną triadę Virchowa objawów raka nerki tworzą:

• ból w okolicy lędźwiowej
• krwiomocz
• guz brzucha wyczuwalny palpacyjnie

W dalszym przebiegu raka nerki – wraz ze wzrostem guza – mamy do czynienia z wieloma rodzajami bólu. Mogą wystąpić bóle w okolicy lędźwiowej lub podbrzuszu o charakterze kolki, bóle wynikające z niedrożności moczowodów, bóle powodowane skrzepami lub zatorami z martwych komórek nowotworowych oraz uciskowe bóle w nadbrzuszu i obrzęki kończyn dolnych.

ZOBACZ: NAJCZĘSTSZE OBJAWY NOWOTWORÓW

Rak nerkowokomórkowy – symptomy zaawansowanego nowotworu

Ważnymi objawami mogącymi towarzyszyć nowotworom złośliwym nerki są: gorączka, nadciśnienie, niedokrwistość, poliglobulia, hiperkalcemia, jadłowstręt, ubytek masy ciała, leukocytoza i wysokie OB. Objawy raka nerki można podzielić na wynikające z miejscowego zaawansowania guza, obecności przerzutów oraz występowania zespołów paranowotworowych.

Objawy kliniczne i symptomy towarzyszące przerzutom raka nerki zależą od miejsca ich występowania: bóle kostne, patologiczne złamania (przerzuty raka nerki do kości), kaszel, krwioplucie, duszność (przerzuty raka nerki do płuc), objawy neurologiczne (przerzuty do ośrodkowego układu nerwowego).

W zaawansowanym raku nerki mogą występować objawy zespołów paranowotworowych, podwyższone OB, nadciśnienie tętnicze, niedokrwistość i hiperkalcemia.

ZOBACZ: LECZENIE RAKA NERKI

Rak nerki – jak wykryć guza? Diagnostyka i badania

Wczesne wykrycie raka nerki jest kluczowe dla skutecznego leczenia, dlatego kluczowe są regularne badania – wywiad lekarski, badania fizykalne, laboratoryjne i obrazowe.

W przypadku wykrycia zmiany morfologicznej w nerce oraz wystąpieniu krwiomoczu pacjent powinien zostać skierowany przez lekarza podstawowej opieki zdrowotnej do urologa celem dalszej szczegółowej diagnostyki onkologicznej. Przydatna na tym etapie diagnostyki onkologicznej może być tzw. zielona karta DiLO.

We wstępnej diagnostyce guzów nowotworowych zaleca się wykonać również podstawowe badania laboratoryjne: badanie oczu, morfologię krwi, OB., aktywność fosfatazy alkalicznej i oznaczenie stężenia wapnia.

Podstawowym i obowiązkowym badaniem obrazowym w przypadku podejrzenia raka nerki jest ultrasonografia (USG). To bardzo skuteczne badanie, które pozwala stwierdzić obecność zmian ogniskowych w nerkach. W USG można wykryć ok. 85% raków nerki większych niż 3 cm, ale tylko do 60% zmian poniżej 2 cm, dlatego kolejnym krokiem jest wykonanie tomografii komputerowej (TK).

U ponad połowy chorych guz nerki jest rozpoznany w badaniu USG jamy brzusznej wykonanym z różnych i najczęściej niecharakterystycznych powodów czy objawów bez wstępnego podejrzenia raka nerki.

W przypadku podejrzenia raka nerki, często przeprowadza się także biopsję – pobranie fragmentu tkanki guza w celu potwierdzenia diagnozy. Biopsja nie musi być jednak przeprowadzana u każdego pacjenta. Od badania można odstąpić, gdy wyniki badań obrazowych (tomografii komputerowej lub rezonansu magnetycznego) ewidentnie wskazują na podejrzenie nowotworu oraz planowane jest leczenie chirurgiczne.

– Zazwyczaj pierwszym badaniem, które sugeruje istnienie tego nowotworu jest badanie USG zaordynowane z powodu bólów jamy brzusznej np. w przebiegu kamicy pęcherzyka żółciowego czy kolki nerkowej. Aby postawić trafną diagnozę i zaplanować leczenie guza nerki kolejnym badaniem, które należy wykonać jest tomografia komputerowa. Na podstawie tomografii jesteśmy w stanie z dużym prawdopodobieństwem ocenić charakter nowotworu, a także zaplanować leczenie operacyjne, które jest podstawowym sposobem leczenia raka nerki – tłumaczy dr n. med. Stanisław Szempliński, specjalista urolog, Fellow of European Board of Urology.

Niestety, nie stwierdzono, aby regularne wykonywanie badań obrazowych czy laboratoryjnych zmniejszało umieralność z powodu raka nerki. W związku z powyższym, nie istnieje program populacyjnych badań przesiewowych wykrywających wczesnego raka nerki.

POMÓŻ NAM ROZWIJAĆ PORTAL – WSPIERAJ ZWROTNIK RAKA

Diagnoza rak nerki – co dalej?

Leczenie raka nerki opiera się na zabiegu chirurgicznym, a przypadku zaawansowanego lub rozsianego nowotworu nerki – na zastosowaniu terapii celowanej lub immunoterapii (są dostępne w Polsce ramach programów lekowych).

Jak podkreślają eksperci – w przypadku każdego nowotworu – także raka nerki – kluczowe ważne jest, aby wybrać taki ośrodek, który może kompleksowo diagnozować, leczyć i rehabilitować. Najlepiej podjąć leczenie onkologiczne w szpitalu, która zapewnia dostęp do wszystkich metod leczenia stosowanych przy chorobach onkologicznych.

Pamiętaj! Wykrycie choroby nowotworowej na wczesnym etapie umożliwia podjęcie skutecznej i bardziej oszczędzającej terapii.

Warto również pamiętać, że w Polsce działa wiele fundacji onkologicznych pomagających i wspierających informacyjnie, prawnie oraz psychologicznie osoby chore na nowotwory i ich bliskich. Warto skorzystać z ich pomocy.

ZOBACZ: NOWOTWORY UKŁADU MOCZOWO-PŁCIOWEGO