Wraz z wprowadzeniem intensyfikacji oraz większej częstotliwości stosowania radioterapii, chemioterapii oraz koncepcji terapii skojarzonej w leczeniu onkologicznym, wzrosło znaczenie toksyczności terapii onkologicznej dla skóry, jej przydatków, paznokci oraz błon śluzowych.
Praktycznie każdy pacjent onkologiczny doświadcza w trakcie swojej kuracji działań niepożądanych leczenia onkologicznego. Ich natężenie może być różne, ale silna toksyczność cytostatyków czy skutków ubocznych radioterapii może negatywnie wpływać na jakość życia pacjentów.
Odpowiednia pielęgnacja skóry w trakcie leczenia onkologicznego, stosowanie kosmetyków dla pacjentów onkologicznych czy kremów po radioterapii może pomóc w ograniczeniu przykrych dolegliwości.
W poniższym artykule znajdą Państwa wskazówki dotyczące pielęgnacji skóry podczas radioterapii i chemioterapii oraz polecane kosmetyki (kremy) dla pacjentów onkologicznych.
Pielęgnacja skóry w trakcie leczenia onkologicznego
Częstość oraz ciężkość tych zmian są zależne od wybranej substancji cytostatycznej, względnie ich połączenia (polichemioterapia jest z reguły bardziej toksyczna niż monochemioterapia jednym lekiem), dawki, drogi podawania, łączenia z innymi zabiegami przeciwnowotworowymi oraz samego pacjenta. Kluczową rolę odgrywa odpowiednia pielęgnacja skóry podczas leczenia onkologicznego.
Radioterapia powodować może popromienne zapalenie skóry, które jest przyczyną podrażnienia, wysuszenia, złuszczania naskórka, obrzęków czy bólu. Mimo postępu w leczeniu nowotworów za pomocą naświetlań, trudno jest uniknąć popromiennego zapalenia skóry. Jego stadium zależy głównie od miejsca napromieniania, a także dawek promieniowania jonizującego.
Aby zmniejszyć suchość skóry, podrażnienia, złuszczanie czy ból, w trakcie i po radioterapii, warto stosować krem zawierający olej lniany i alantoinę.
ZOBACZ: SKUTKI UBOCZNE RADIOTERAPII
Zapalenie błony śluzowej po radioterapii
Zapalenie błony śluzowej w wyniku leczenia onkologicznego powstaje pod wpływem radioterapii i chemioterapii. Typowym objawem jest występowanie pieczenia w ustach około 3-10 dni po podaniu cytostatyków. W tym czasie nie są jeszcze widoczne obiektywne objawy takie jak zaczerwienienie i owrzodzenie. Występują one 3-5 dni po pojawieniu się pierwszych dolegliwości bólowych.
W ciężkich przypadkach mogą występować krwawienia z błon śluzowych (krwotoczne zapalenie błon śluzowych). Następstwem są bóle, spadek wydzielania gruczołów ślinowych, zaburzenia smaku, utrata apetytu i kacheksja czyli wyniszczenie.
Występujące w jamie ustnej zmiany na błonie śluzowej policzków, warg, dnie jamy ustnej i podniebieniu znajdują się również w dalszych odcinkach przewodu pokarmowego. Uszkodzenia te są zwykle odwracalne i goją się 1-2 tygodni po zakończeniu leczenia.
Zapalenie błon śluzowych obserwuje się często podczas stosowania metotreksatu, antracyklin, 5-fluorouracylu i etopozydu. Inne cytostatyki wywołujące często zapalenie błon śluzowych to amsakryna, bleomycyna, kapecytabina, cytarabina, cyklofosfamid, docetaksel, epirubicyna, lomustyna, paklitaksel, winblastyna i windezyna.
W celu zapobiegania zapaleniu błon jamy ustnej wskazane jest utrzymywanie prawidłowej higieny jamy ustnej. U chorych poddanych napromienianiu głowy i szyi zaleca się stosowanie miejscowe benzydaminy – leku przeciwzapalnego i przeciwbólowego. W zapobieganiu tym schorzeniem zastosowanie znajduje również miejscowa krioterapia oraz terapia laserowa.
Częstość ciężkich zapaleń błon jamy ustnej zmniejsza profilaktyczne zastosowanie sukralfatu. W zwalczaniu bólu stosuje się leki przeciwbólowe według ogólnie przyjętych zasad. Podczas kuracji cytostatykami takimi jak cytarabina, metotreksat i oksazafosforyna często obserwowane jest zapalenie spojówek. Przy wysokodawkowej cytarabinie obligatoryjnie podaje się krople oczne chroniące błoną śluzową (deksametazon).
PRZEJDŹ DO: JAK PIELĘGNOWAĆ SKÓRĘ PODCZAS RADIOTERAPII
Wpływ chemioterapii na skórę i paznokcie
Do najczęstszych zmian skórnych związanych z przyjmowaniem chemioterapii zaliczamy zaczerwienienie, świąd, nadmierne łuszczenie się, wysychanie oraz trądzik. Zmiany skórne dotyczą z reguły twarzy, szyi, ramion, tułowia, rzadziej kończyn. Reakcje nadwrażliwości na leki cytostatyczne występują z częstotliwością około 5%. Niektóre leki są obarczone większym ryzykiem wystąpienia reakcji (taksoidy, L-asparginaza).
Pewne leki przeciwnowotworowe np. 5-fluorouracyl, doksorubicyna i epirubicyna przy podazniu dożylnym powodują czasem wyraźne ściemnienie skóry wzdłuż żyły. Zmiany te mogą ustąpić samoistnie w ciągu kilku miesięcy po zakończeniu leczenia. Innym lekiem, który wywołuje zmiany skórne w postaci grubych przebarwień jest bleomycyna – cytostatyk stosowany w leczeniu raka jądra. Kapecytabina natomiast powoduje zespół skórny „ręka-stopa”, polegający na masywnym zaczerwieniu i pękaniu skóry rąk i stóp.
Z większością problemów można uporać się samemu, stosując odpowiednią higienę i pielęgnację. W przypadku gdy skóra jest przesuszona należy unikać długich i ciepłych kąpieli oraz używać balsamów lub olejków nawilżających. Nie powinno stosować się perfum i wody kolońskiej zawierających alkohol.
Wskazana jest również ograniczona ekspozycja na słońce, które nasila niepożądane działanie cytostatyków na skórę. Warto zadbać o paznokcie, stosując dostępne w aptekach preparaty wzmacniające paznokcie. Warto oszczędzać je poprzez nakładanie gumowych rękawiczek podczas mycia naczyń i prac porządkowych.
ZOBACZ: JAK PRZYGOTOWAĆ SIĘ DO CHEMIOTERAPII
Odczyn popromienny po radioterapii – postępowanie
W leczeniu nowotworów złośliwych za pomocą radioterapii, nastąpił wielki postęp w precyzyjnym dopasowaniu strumienia promieniowania do tkanek chorych i jednoczesnej osłonie tkanek zdrowych.Jednak pomimo tego, w obszarze napromienianym zawsze znajduje się skóra, a to prowadzi do jej popromiennego zapalenia, które powoduje pieczenie, świąd czy ból.
Podczas radioterapii może dojść do uszkodzeń komórek zarodziowych oraz różnicujących się, co warunkuje powstanie odczynu ostrego (wczesnego) naskórka. Skóra właściwa reaguje odczynem późnym.
W ograniczeniu skutków ubocznych leczenia pomocne mogą okazać się kosmetyki dedykowane pacjentom onkologicznym, np. specjalistyczne kremy po radioterapii czy chemioterapii.
Skala stopnia nasilenia odczynu popromiennego
- I stopień – zaczerwienienie;
- II stopień- złuszczanie na sucho;
- III stopień – złuszczanie na mokro;
- IV stopień – martwica.
Wystąpienie odczynu wczesnego zależy od rodzaju napromieniania, energii promieniowania (mniejsze ryzyko po zastosowaniu promieniowania o wyższej energii), wielkości dawki frakcyjnej, wielkości obszaru napromienianego, współistniejących genetycznie warunkowanych chorób skóry, jednoczesnego stosowania leków, wcześniejszej radioterapii w tym samym obszarze.
Wystąpienie odczynu późnego po radioterapii warunkuje przede wszystkim wielkość dawki frakcyjnej i całkowitej napromieniania. Odczyn późny powstaje w przypadku utrzymywania się nasilonych zmian odczynu wczesnego III stopnia, a także kumulacji małych dawek promieni, które same nie powodują odczynów. W jego wypadku dochodzi do nierównomiernego stwardnienia skóry z odbarwieniami, przebarwieniami, zanikami, a także poszerzeniem naczyń krwionośnych. Skóra ma wówczas skłonność do pękań i nadmiernego rogowacenia. Mogą w jej obrębie występować trudno gojące się owrzodzenia, a nawet transformacja nowotworowa (około 20 % przypadków przechodzi w nowotwory złośliwe).
Na stopień odczynu popromiennego wpływ ma promieniowrażliwość skóry, cukrzyca, niewydolność nerek, spożywanie alkoholu, palenie papierosów, niedostateczny stopień odżywienia czy starszy wiek. Większego uszkodzenia skóry pod wpływem promieniowania jonizującego należy spodziewać się w miejscach, gdzie stykają się dwie powierzchnie skóry (krocze, pierś), naskórek jest cienki (twarz, krocze, pacha), a także w obszarach, gdzie integralność skóry została już przerwana przez wcześniejsze operacje, oparzenia czy urazy.
Istotna jest również wielkość napromienianego pola, całkowita dawka promieniowania i sposób jego frakcjonowania oraz rodzaj i wysokość energii użytej do deponowania dawki, a także zastosowanie materiałów tkankopodobnych w postaci bolusa.
PRZEJDŹ DO: NUDNOŚCI I WYMIOTY PO CHEMII
Jak chronić skórę podczas radioterapii – kosmetyki
Leczenie odczynów popromiennych skóry zależy od stopnia uszkodzenia i polega na ścisłej ochronie obszaru napromienianego, unikaniu urazów mechanicznych, podrażnień, nasłoneczniania, ponownego napromieniania. Zakazane jest stosowanie kosmetyków oczyszczających skórę i zawierających alkohol. Zalecane jest mycie pod prysznicem z użyciem delikatnych środków myjących o neutralnym pH dla skóry i zrezygnowanie z gąbek i szczotek.
Warto rozważyć stosowania dedykowanym pacjentom onkologicznym kosmetyków oraz specjalnych kremów po radioterapii. W tej sprawie warto poradzić się lekarzy planujących i prowadzących terapię.
W przypadku odczynu III i IV stopnia mycie może być zakazane. W przypadku złuszczania naskórka na sucho możliwe jest zastosowanie kremów z dodatkiem kortykosteroidów (1-procentowy krem z hydrokortyzonem). W przypadku wystąpienia nadkażenia bakteryjnego może być konieczne zastosowanie kremu z antybiotykiem. Wskazane może być także delikatne przemywanie wodnym roztworem gencjany. Wystąpienie martwicy wymaga interwencji chirurgicznej.
Osoby, które poddawane są radioterapii powinny:
- Chronić napromienianą skórę przed urazami i nasłonecznieniem. Jeśli nie unikniemy ekspozycji słonecznych, należy stosować kremy i maści, które zawierają filtry przeciwsłoneczne;
- Nosić możliwie najlżejsze i przewiewne ubrania z materiałów naturalnych (bawełna/jedwab), aby skóra mogła „oddychać” i uniknąć odparzeń w fałdach skóry;
- Utrzymywać higienę skóry naświetlanej. Wykazano, że delikatne przemywanie i osuszanie skóry w obszarze napromienianym, zmniejsza częstość występowania ostrych reakcji skórnych związanych z radioterapią;
- Sugeruje się używanie golarek elektrycznych.
- Rozważyć stosowanie specjalistycznych kremów po radioterapii i kosmetyków dedykowanych pacjentom onkologicznym
Kremy po radioterapii i chemioterapii
Pomocne w pielęgnacji skóry oraz ograniczaniu przykrych skutków ubocznych leczenia mogą być specjalne kosmetyki dla pacjentów onkologicznych np. kremy po radioterapii.
W Polsce dostępny jest od wielu lat krem Aquastop Radioterapia, który składa się z bogatego w niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe (w tym omega-3 i -6) oleju lnianego, a także z alantoiny. Nie zawiera wody, kompozycji zapachowych, ani barwników. Krem przeznaczony jest do ochrony skóry w trakcie trwania radioterapii i po jej zakończeniu.
Kosmetyki dla pacjentów onkologicznych
Do najbardziej popularnych kosmetyków dedykowanych pacjentom onkologicznym zaliczamy kremy, balsamy i preparaty kilku marek:
- Radiocalm – specjalistyczna emulsja do pielęgnacji skóry w trakcie terapii onkologicznej. Postępowanie terapeutyczne w odczynach popromiennych I i II stopnia, cena rynkowa około 31 zł.
- Bioderma Cicabio Restor, krem ochronno-regeneracyjny, cena rynkowa około 70 zł.
- Krem Aquastop Radioterapia, preparat łagodzący firmy Ziołolek, cena rynkowa około 13 zł.
- Pharmaceris X-Rays Liposubtilium, łagodząco-regenerujący krem do twarzy i ciała, cena rynkowa około 30 zł.
- Radioprotect, specjalistyczny krem kojąco-łagodzący firmy Aurea Pharma, cena rynkowa około 37 zł.
- ONCOYA – balsam do ust, w terapii onkologicznej, cena rynkowo około 22 zł.
- Oncoderma – po chemioterapii, żel do mycia ciała i włosów, cena rynkowa około 23 zł.
- Sutrisept hydrożel – postępowanie terapeutyczne w odczynach popromiennych III i IV stopnia, cena rynkowa około 45 zł.
W kontekście zaleceń dotyczących pielęgnacji skóry w trakcie leczenia onkologicznego czy kosmetyków dla pacjentów warto zasięgnąć porady lekarza prowadzącego leczenie lub pielęgniarki na oddziale onkologicznym.
ZOBACZ WIĘCEJ: LECZENIE WSPOMAGAJĄCE
A co z kobietami którym po chemi nie odrosly włosy co stosować próbowała różnych środków
jestem trychologiem i od paru miesięcy zgłębiam ten temat…sama widzę po pacjentkach, ze jest ogromny problem ,ponieważ te wlosy nie odrastaja mimo zakonczenie procesu leczenia…suplementy tez raczej odpadają