Poradnik DIETA KONTRA RAK, który ukazał się nakładem wydawnictwa lekarskiego PZWL zawiera najważniejsze zalecenia dietetyczne i wskazówki dla pacjentów onkologicznych oraz porady dotyczące żywienia w profilaktyce chorób nowotworowych. Autorką poradnika jest dietetyk Anna Rogulska. Portal onkologiczny zwrotnikraka.pl jest patronem medialnym publikacji.
Poniżej prezentujemy fragment publikacji: Najczęstsze działania niepożądane leczenia onkologicznego.
Najczęstsze działania niepożądane leczenia onkologicznego
Zaburzenia w odczuwaniu smaku lub zapachu
Te zaburzenia stanowią bardzo częsty niepożądany skutek leczenia onkologicznego. Występują u pacjentów poddawanych chemio- i radioterapii. Pacjenci zgłaszają, że posiłki są mdłe i bez smaku. Potrawy zawierające białko (mięso, mleko i jego przetwory, rośliny strączkowe) odbierane są przez chorych jako gorzkie i metaliczne w smaku. Zdarza się, że potrawy postrzegane są przez pacjentów jako za bardzo lub za mało słodkie/gorzkie w porównaniu z rzeczywistym smakiem.
Jak sobie radzić z zaburzeniami smaku/zapachu?
- Potrawy powinny mieć wyrazisty smak, na przykład intensywnie kwaśny lub słodki, można go uzyskać, używając ziół; goryczkę w ustach złagodzi picie wody z dodatkiem świeżych listków mięty lub plasterków cytryny.
- Temperatura posiłków powinna być umiarkowana (nie mogą być one ani za gorące, ani za zimne), ponieważ wtedy mają lepiej odczuwalny smak i wydzielają mniej intensywny zapach.
- Jako zamiennik mięsa można stosować soję, soczewicę, groch, fasolę, o ile są tolerowane przez chorego.
- Metaliczny i gorzki smak w ustach zniweluje żuty plasterek cytryny lub łagodna guma miętowa bez cukru.
- Marynowanie mięsa w oliwie, bazylii, oregano, rozmarynie, estragonie czy mięcie poprawi jego smak; polecam łączenie przypraw z sosem żurawinowym lub musem jabłkowym.
- Soki, sosy włoskie, sosy słodko-kwaśne nadadzą potrawom bardziej wyrazisty smak.
- Zamiana sztućców metalowych na plastikowe może czasem ograniczyć odczuwanie metalicznego smaku.
- Ważne jest zachowanie higieny jamy ustnej, częste jej płukanie, mycie zębów i języka przed jedzeniem i po jedzeniu; do płukania jamy ustnej zalecana jest woda, woda z dodatkiem odrobiny sody oczyszczonej (roztworu nie wolno połykać) bądź dostępne w aptekach specjalne płyny do płukania jamy ustnej
Zaburzenia w odczuwaniu smaku i zapachu ustępują. Po 6–8 tygodniach od zakończenia leczenia kubki smakowe się regenerują i odbudowują. Czasem silna radioterapia stosowana w okolicy szyi, głowy i jamy ustnej może poważnie uszkodzić kubki smakowe, wtedy zmiany w odczuwaniu smaku mogą być nieodwracalne.
Dotychczas nie udało się opracować metody, która uchroniłaby przed tymi skutkami. U każdego chorego odczuwanie smaku i zapachu jest inne. Duży wpływ na to ma choroba i stosowane leczenie. Chory bardzo często odmawia jedzenia, choć powinien regularnie zjadać posiłki, by dostarczyć organizmowi niezbędnych składników odżywczych.
ZOBACZ: DIETA W CHOROBIE NOWOTWOROWEJ
Działania niepożądane leczenia onkologicznego: suchość i ból jamy ustnej
Suchość odczuwana w jamie ustnej pojawia się wtedy, gdy gruczoły ślinowe produkują za mało śliny w przypadku dużego odwodnienia i niedożywienia. Ślina odgrywa bardzo ważną rolę w odczuwaniu smaku, ułatwia połykanie, mówienie; neutralizuje kwasy, zapobiega infekcjom jamy ustnej, oczyszcza zęby i dziąsła.
Chemio- i radioterapia mogą uszkadzać ślinianki, które nie produkują wystarczającej ilości śliny. W wyniku tego jama ustna nie jest prawidłowo oczyszczona, pojawiają się stany zapalne lub próchnica.
Jak sobie radzić z tymi działaniami niepożądanymi leczenia onkologicznego?
- Na początek należy zwiększyć ilość spożywanych płynów do 8 szklanek dziennie. Pić należy w małych porcjach, co 10–15 minut. Do wody można dodać plasterek cytryny lub listki świeżej mięty. Jeżeli w jamie ustnej występują podrażnienia i stan zapalny, ulgę przyniosą płyny spożywane przez słomkę.
- Zalecane są potrawy o dużej zawartości wody, zupy w postaci kremu i przecierane; zupy przecierane są korzystniejsze, ponieważ poprzez zmiksowanie można je dodatkowo wzbogacić na przykład w specjalne diety przemysłowe w proszku; dodawanie do potraw czy sosów oliwy z oliwek ułatwi połykanie.
- Dobrze tolerowane są desery mrożone (lody, sorbety), musy owocowe, koktajle na bazie mleka lub jogurtu, kisiele, budynie.
- Lemoniada, landrynki, gumy do żucia, lizaki zwiększają wydzielanie śliny, niestety zawierają jednocześnie cukry proste, które sprzyjają namnażaniu się bakterii w jamie ustnej i powstawaniu infekcji. Należy więc pamiętać o regularnej higienie jamy ustnej.
- Posiłki powinny mieć temperaturę pokojową. Dania gorące będą jeszcze bardziej podrażniały.
- Należy uważać na takie produkty, jak: pieczywo chrupkie, wafle ryżowe, sucharki. Pacjenci bardzo często po nie sięgają, ale ze względu na twardą strukturę podrażniają one wrażliwą błonę śluzową jamy ustnej. Zamiast nich można podawać herbatniki (i na przykład rozmoczyć je w jogurcie) lub delikatny biszkopt. Ponieważ zawierają cukier prosty, należy pamiętać o dokładnym oczyszczeniu jamy ustnej po ich spożyciu.
- Niezalecane są: mocna kawa, mocna herbata, napoje gazowane typu cola, paluszki, precle, alkohol.
ZOBACZ: SKUTKI UBOCZNE RADIOTERAPII
Nudności i wymioty – działania niepożądane leczenia onkologicznego
- Mogą wystąpić w przebiegu choroby nowotworowej, najczęściej podczas chemioterapii.
- Jak sobie radzić z nudnościami bądź wymiotami?
- Zaraz po przebudzeniu, przed wstaniem z łóżka, warto coś zjeść, na przykład kromkę pieczywa chrupkiego, wafle ryżowe, sucharka (jeśli nie ma podrażnień w jamie ustnej) lub kromkę czerstwej bułki pszennej.
- Jeżeli przyczyną nudności są zapachy kuchenne, należy wietrzyć pomieszczenie. Jeśli jest taka możliwość, to lepiej, żeby posiłki przygotowywał zamiast chorego ktoś inny.
- Ulgę przyniesie spożywanie chłodnych posiłków.
- Jeżeli nudności pojawiają się po podaniu leków, to ostatni posiłek należy spożyć na godzinę przed planowanym podaniem leku. Po przyjęciu leku trzeba odczekać minimum 30 minut i wtedy zjeść lekki posiłek; po przyjęciu leków można popijać wodę mineralną niegazowaną z dodatkiem cytryny lub listków świeżej mięty.
- Spożywanie posiłków stałych nie jest zalecane wówczas, gdy występują wymioty. W tym przypadku należy uzupełniać płyny – często, ale w małych ilościach.
- W łagodzeniu nudności pomoże herbatka imbirowa, którą można przygotować samodzielnie lub kupić w sklepie ze zdrową żywnością bądź w aptece.
Przepis na domową herbatkę imbirową: Imbir, Miód (lub cukier, jeśli miód nie jest tolerowany), Cytryna lub limonka. Pokrój kawałek świeżego imbiru, zalej wrzątkiem, chwilę odczekaj i posłodź miodem (miodu nie powinno dodawać się do wrzących napojów, gdyż traci on swoje właściwości odżywcze). Do smaku można też dodać sok z cytryny lub limonki.
Biegunki jako skutek uboczny leczenia onkologicznego
O biegunce mówimy wtedy, gdy liczba wypróżnień na dobę jest większa niż trzy, a stan ten trwa dłużej niż 4 dni, ale nie krócej niż 2 tygodnie. Konsystencja stolca zmienia się na płynną lub półpłynną. W kale mogą pojawić się ropa, śluz bądź krew.
Zawsze należy ustalić przyczynę biegunki. Podczas chemioterapii mogą ją wywoływać niektóre leki zaburzające procesy trawienia i wchłaniania w jelicie cienkim. W radioterapii dochodzi do uszkodzenia błony śluzowej jelita cienkiego, co przyczynia się do zaburzeń wchłaniania substancji odżywczych i wystąpienia biegunki. Czasem mogą pojawić się silne bóle brzucha i wzdęcia.
Przyczyną biegunki może być także antybiotykoterapia, która niszczy zarówno złe, jak i dobre bakterie. Powstaje stan zapalny błony śluzowej i pojawia się biegunka. W czasie trwania biegunki zostaje zaburzony proces wchłaniania witamin, składników mineralnych i wody. Może dojść do odwodnienia, a z czasem do poważnego pogorszenia odżywienia organizmu.
Jak sobie radzić z biegunką?
- By nie doprowadzić do odwodnienia, do diety należy wprowadzić płyny, takie jak woda przegotowana, woda mineralna niegazowana, napar z jagód, gorzka herbata, kakao na wodzie, kisiel w płynie.
- W diecie należy uwzględnić takie produkty, jak pomidory bez skórki, cukinia, morele, banany, bogate w potas i sód, które są wydalane w kale.
- Gdy biegunka ustępuje, do diety wprowadzamy chude produkty mięsne, na przykład kurczaka i indyka bez skóry, pieczywo pszenne, drobne gatunki kasz, ziemniaki, a także ostrożnie mleko (ze względu na możliwą nietolerancję laktozy); niekiedy na czas leczenia mleko należy wyeliminować – można je zastąpić niesłodzonym mlekiem sojowym, jogurtami naturalnymi, kefirami, maślankami (podajemy tylko wtedy, gdy są dobrze tolerowane), które zawierają korzystne bakterie probiotyczne pomagające odbudować błonę śluzową jelit.
- Przeciwwskazane są produkty tłuste, kotlety, fast foody, pikantne produkty i przyprawy, surowe warzywa i owoce, owoce ze skórkami, rośliny strączkowe, grube kasze, napoje zawierające kofeinę, czekolada, groch, soczewica, fasola, cebula, kolorowe napoje gazowane, gumy zawierające sorbitol i ksylitol (zamienniki cukru). Trzeba zawsze czytać etykiety.
SPRAWDŹ: SKUTKI UBOCZNE PO RADIOTERAPII