Choć dotychczas specyficzne przyczyny raka jelita grubego nie zostały dokładnie ustalone, to udało się wykryć związek niektóych czynników z ryzykiem rozwoju raka jelita grubego. Są to czynniki środowiskowe, żywieniowe, dieta, genetyczne, rodzinne oraz specyficzne stany przednowotworowe.
Na czym opiera się profilaktyka raka jelita grubego i jaką rolę odgrywa w niej dieta? Zapraszamy do zapoznania się z artykułem dotyczącym przyczyn rozwoju nowotworów jelita.
Przyczyny raka jelita grubego
Przyczyn raka jelita grubego należy upatrywać w środowisku. U mieszkańców Azji, Afryki i Ameryki Południowej, którzy emigrują z obszarów o niskim zachorowaniu na raka jelita grubego, ryzyko zachorowania wzrasta do wartości charakterystycznych dla danego regionu, co sugeruje udział czynników środowiskowych w rozwoju nowotworów jelita grubego.
Ponadto palenie tytoniu oraz spożywanie alkoholu (4 lub więcej drinków tygodniowo) zwiększa ryzyko zachorowania na nowotwór złośliwy jelita.
PRZEJDŹ DO: RAK JELITA GRUBEGO
Niezdrowa dieta przyczyną raka jelita grubego
Dieta bogata w tłuszcze i cholesterol wiąże się ze zwiększonym ryzykiem zachorowania na nowotwór jelita grubego. Spożywane w diecie tłuszcze nasilają endogenną produkcję drugorzędowych kwasów żółciowych i neutralnych steroidów oraz zwiększają ich bakteryjną degradację i wydalanie z kałem, co sprzyja karcynogenezie (tworzeniu się raka).
Przyczyn rozwoju raka jelita grubego oraz podwyższonego ryzyka zachorowania wiążą się z otyłością i dietą. Rośnie ono w przybliżeniu liniowo wraz ze wzrostem BMI w przedziale 23-30. U dorosłych z BMI powyżej 30 ryzyko wystąienia raka jelita grubego wzrasta o 50 do 100% w porównaniu z osobami z BMI < 23. Prawdopodobnym mechanizmem i przyczyną inicjacji procesu nowotworowego jest towarzysząca otyłości insulinooporność i wysokie stężenie insuliny we krwi.
Zmiana nawyków żywieniowych w postaci zaprzestania palenia tytoniu, ograniczenia spożywania czerwonego mięsa i alkoholu przy jednoczesnym zwiększeniu spożycia warzyw i owoców (minimum 400 gram dziennie) oraz ryb, stanowi dobry sposób w kontekście profilaktyki raka jelita grubego.
W licznych badaniach opisywano również niższe ryzyko rozwoju nowotworu jelita grubego u osób aktywnych fizycznie. Szacuje się, że regularna intensywna aktywność fizyczna może zmniejszyć ryzyko rozwoju raka nawet do 50%.
ZOBACZ: DIETA ANTYRAKOWA
Profilaktyka raka jelita grubego
W przeprowadzonych badaniach populacyjnych i eksperymentach stwierdzono, że dieta bogata w tłuszcze zwierzęce i czerwone mięso zwiększa ryzyko gruczolaków i raka jelita grubego. Mechanizm tego zjawisko nie jest do końca znany, prawdopodobnie dieta tego typu zwiększa koncentrację wtórnych kwasów żółciowych na nabłonek jelita grubego.
Podkreślane jest znaczenie niektórych witamin w powstawaniu raka jelita grubego. W badaniach interwencyjnych stwierdzono, że 15-letnia suplementacja kwasem foliowym u 88756 kobiet zmniejszyła względne ryzyko raka jelita grubego do 0,25, z wyłączeniem raka odbytnicy. Niedobór kwasu foliowego w diecie zwiększa ryzyko nowotworu poprzez dwa mechanizmy: niedobór kwasu foliowego zmniejsza możliwości metylacji DNA, co powoduje zaburzoną aktywację proto-onkogenów związanych z karcinogenezą. Inna hipoteza zakłada, że niedobór folacyny powoduje zaburzenia puli prekursorów nukleotydów, co prowadzi do uszkodzenia DNA.
Pewną rolę w pofilaktyce nowotworów jelita wydaje się odgrywać wapń. Badania European Cancer Prevention Organisation Study Group wykazały zmniejszenie nawrotów gruczolaków jelita grubego w grupie osób z substytucją wapnia (2 g. /dobę). Podkreślana jest rola selenu w diecie jako istotnego czynnika prewencyjnego raka jelita grubego. Jego rola w genezie raka jelita wymaga jednak dalszych badań.
Błonnik pokarmowy wydaje się odgrywać znaczącą rolę w profilaktyce antyrakowej. Meta-analiza 13 badań typu „case-control” do roku 1992, w których porównano 2 grupy spożycia błonnika pokarmowego w dziennej racji pokarmowej wykazała istotne zmniejszenie ryzyka raka jelita grubego w grupie o wysokim spożyciu błonnika pokarmowego.
Przegląd analiz wykonanych do 2000 roku (AGA Technical Review) wskazuje na możliwość 50% redukcji ryzyka rozwoju raka jelita grubego u osób spożywających większe ilości błonnika pokarmowego w porównaniu do grup o mniejszym spożyciu tych składników pokarmowych. Korzystne działanie błonnika w diecie związane jest ze zwiększeniem objętości stolca, wiązaniem potencjalnych karcinogenów w świetle jelita, wiązaniem wtórnych kwasów żółciowych, obniżeniem pH stolca, korzystnym wpływem błonnika na florę bakteryjną jelita grubego.
Od wielu lat badana jest rola probiotyków w diecie antyrakowej i prewencji nowotworów jelita grubego. Rola bakterii acidofilnych w profilaktyce raka jelita grubego wymaga dalszych badan, aczkolwiek badania doświadczalne wskazują na bardzo korzystne działanie profilaktyczne tych bakterii w indukowaniu procesu karcinogenezy w jelicie grubym pod wpływem różnych karcinogenów.
PRZEJDŹ DO: BADANIA PRZESIEWOWE W RAKU JELITA GRUBEGO
Genetyczny rak jelita grubego
Przyczyny raka jelita grubego związanej z dziedzicznymi zmianami w genach o wysokiej penetracji upatruje się u 5-7% raków jelita grubego. Około 18-20% to raki powstałe w wyniku złożonych współzależności między czynnikami środowiskowymi i genami o niskiej penetracji. Pozostałe 75% to raki jelita grubego związane ze sporadycznymi zmianami w genomie.
U osób mających krewnego I stopnia z rakiem jelita grubego obserwuje się zwiększone ryzyko rozwoju nowotworu. Osoby z dwoma lub większa liczbą krewnych chorych na raka jelita grubego stanowią około 20% ogółu wszystkich pacjentów. Stopień ryzyka rozwoju choroby zależy od różnej formy dziedziczonej wrażliwości.
Rodzinna polipowatość gruczolakowata (FAP) zaliczana jest do przyczyny rozwoju raka jelita grubego o bardzo wysokim stopniu ryzyka. Choroba występuje u 75-95% chorych z rodzinną polipowatością gruczolakowatą. FAP to wrodzone zaburzenie dziedziczone autosamalnie dominująco z różną penetracją. U chorych obserwuje się rozwój polipów gruczolakowatych w całej okrężnicy i odbytnicy.
U około 50% gruczolaki pojawiają się do 15 roku życia, a u 95% do 35 roku życia. Metodą z wyboru jest tu profilaktyczne usunięcie raka jelita grubego w wieku dojrzewania w postaci totalnej kolektomii z zespoleniem ileo-rektalnym lub odtwórczej proktokolektomii z wytworzeniem zbiornika jelitowego. Gen rodzinnej polipowatości gruczolakowatej jest zlokalizowany w choromosomie 5q21.
CZYTAJ: DZIEDZICZNY RAK JELITA GRUBEGO
Choroby i zapalenia jelit
U chorych z zapalnymi chorobami jelit (wrzodziejące zapalenie jelita grubego i choroba Crohna) występuje większe ryzyko zachorowania na raka jelita grubego. Jest ono związane z czasem trwania choroby o dużej aktywności, zasięgiem choroby, rozwojem dysplazji i czasem trwania objawów raka jelita.
Polipy gruczołowate, a rozwój raka jelita grubego
Nowotwory jelita grubego rozwijają się znacznie częściej u chorych z polipami gruczolakowymi. Prawdopodobieństwa, że rak będzie obecny w gruczolaku wynosi 5%, przy czym koreluje to z jego utkaniem histologicznym oraz rozmiarem polipa. Potencjał transformacji złośliwej jest większy w gruczolakach kosmkowych i cewkowo-kosmkowych. Częstość występowania utkania złośliwego w polipie mniejszym niż 1 cm wynosi 1%. W przypadku polipu o rozmiarze 2 cm prawdopodobieństwo wynosi 40%.
ZAJRZYJ: POLIPY JELITA GRUBEGO
Wywiad nowotworowy
Zachorowanie na nowotwór jelita grubego w przeszłości należy zaliczyć do przyczyny raka jelita grubego, która zwiększa ryzyko rozwoju choroby. Chorzy z dodatnim wywiadem raka jelita grubego w przeszłości należą do grupy większego ryzyka na pojawienia się kolejnego raka pierwotnego w jelicie lub innych lokalizacjach. Dodatkowo, napromienianie miednicy małej i prostaty wiąże się ze zwieszonym ryzykiem rozwoju nowotworu. Takie działanie napromieniania dotyczy, według badan, jedynie naświetlanych tkanek, a nie pozostałych części jelita grubego.
SPRAWDŹ CO TO: KOLONOSKOPIA JELITA GRUBEGO
Rak jelita grubego a dieta
Czynniki ryzyka powstania nowotworu jelita:
- dieta bogata w tłuszcze (szczególnie tłuszcze nasycone) i cukier
- wysokie spożycie mięsa (zwłaszcza grillowanego lub przypalonego)
- spożywanie mięsa wysokoprzetworzonego
- niskie spożycie błonnika
- palenie papierosów
- nadużywanie alkoholu
- brak ruchu i otyłość brzuszna
- małe spożycie warzyw,
- zbyt duża ilość kalorii w diecie
Zapobieganie i profilaktyka raka jelita grubego: Rak jelita grubego dieta zawierająca błonnik pokarmowy wydaje się odgrywać znaczącą rolę w profilaktyce antyrakowej. Należy stosować dietę z dużą ilością bezskrobiowych warzyw i owoców, unikać jedzenia czerwonego mięsa, lub mocno je ograniczyć.
Na talerzu nie powinno zabraknąć takich produktów jak: sałaty, pomarańcze, owoce jagodowe, owoce morza, orzechy, pestki. Ryzyko powstania raka jelita grubego zmniejsza regularne spożywanie czosnku i jogurtu z żywymi bakteriami. Zadbaj o dostarczanie organizmowi poprzez zdrową dietę: beta-karotenu, witaminy C, kwasu foliowego, witaminy D, wapnia i selenu.
Uprawiaj regularnie ruch, przestrzegaj diety i unikaj nadwagi.
PRZEJDŹ DO: PROFILAKTYKA NOWOTWORÓW
